ՏՈՊ 10 ԱՏՈՄԱՅԻՆ ԲԱԽՈՒՄՆԵՐ
- ԼԱՐԺ (LHC – Large Hadron Collider, Շվեյցարիա, CERN)
- Ամենամեծ և ամենահզոր բախիչը աշխարհում։
- Բախում է պրոտոններ և իոններ մոտ լույսի արագությամբ։
- 2012-ին այստեղ հայտնաբերվեց Հիգսի բոզոնը՝ «Աստծո մասնիկը»։
- Tevatron (ԱՄՆ, Fermilab)
- Պրոտոնների և հակապրոտոնների բախիչ՝ մինչև 1 տրիլիոն էլեկտրոնվոլտ։
- 1995-ին հայտնաբերվեց top quark մասնիկը։
- Relativistic Heavy Ion Collider (RHIC, ԱՄՆ)
- Սուրմանյութային (heavy ion) բախումներ՝ ոսկու ատոմներով։
- Ստեղծվում է «կվարկ-գլյուոնային պլազմա»՝ նյութի այն վիճակը, որը գոյություն ուներ Մեծ պայթյունից հետո։
- SLAC Linear Collider (ԱՄՆ)
- Առաջին գծային բախիչներից մեկը։
- Օգտագործվել է էլեկտրոն–պոզիտրոն բախումների համար։
- LEP (Large Electron-Positron Collider, CERN)
- Նախորդեց LHC-ին։
- Հիմնականում ուսումնասիրեց Z և W բոզոնները։
- SPS Collider (Super Proton Synchrotron, CERN)
- Այստեղ 1980-ականներին հայտնաբերվեցին W և Z բոզոնները, որոնք հաստատեցին էլեկտրոնային թույլ փոխազդեցության տեսությունը։
- Brookhaven AGS (Alternating Gradient Synchrotron, ԱՄՆ)
- 1960-ականներին այստեղ հայտնաբերվեց մի քանի կարևոր մասնիկ, այդ թվում՝ նեյտրինոյի նոր տեսակներ։
- GSI Helmholtz Centre (Գերմանիա)
- Ծանր իոնների արագացուցիչ՝ բախումներ մետաղների միջուկների միջև։
- Այստեղ են ստեղծվել մի շարք նոր քիմիական տարրեր (օրինակ՝ Darmstadtium, Hassium և այլն)։
- J-PARC (Ճապոնիա)
- Ճապոնական մեծ բախիչ՝ նեյտրինոների ուսումնասիրության համար։
- Օգնում է հասկանալ նեյտրինոների տատանումները։
- FAIR (Facility for Antiproton and Ion Research, Գերմանիա)
- Նոր սերնդի հզոր բախիչ (շինարարության փուլում)։
- Կծառայի անտիպրոտոնների և ծանր իոնների բախումների համար՝ ուսումնասիրելով նյութի ծայրահեղ վիճակները
Արտավազդ Մկրտչյան 10 դասարան 