Առաջադրանք 1

«օրացույց ստեղծման պատմությունը»- այս թեմայի շուրջ  կատարել փոքրիկ ուսումնասիրություն, աշխատանքը  կատարեք ամենաքիչը մեկ էջի սահմանում,օգտվել ամենաքիչը երեք տարբեր աղբյուրներից, օգտագործել օտարալեզու գրականություն: 

Օրացույց, օրերը խմբավորելու եղանակ, որ մարդկանց անհրաժեշտ է գյուղատնտեսական աշխատանքները, գործարար ու հոգևոր կյանքը կազմակերպելու համար, ինչպես նաև կենցաղում։ Այն ժամանակի հաշվարկման համակարգ է, որը հիմնված է երկրային մարմինների (արևային օրացույցներում՝ Արևի շուրջը Երկրի, լուսնային օրացույցներում՝ Լուսնի տեղաշարժի վրա, իսկ լուսնա-արևային օրացույցներում հաշվի են առնվում այդ երկուսը միաժամանակ։ Օրացույց է կոչվում նաև տեղեկատու հրատարակությունը (գրքույկի, տախտակի և այլնի ձևով), որի մեջ հերթականորեն թվարկված են տարվա բոլոր օրերը, տոներն ու հիշատակի օրերը, ինչպես և որոշ լրացուցիչ տեղեկություններ^[1][2]։

1.Օրացույցների ստեղծման նպատակը, արդիականությունը ժամանակակից աշխարհում, համաշխարհային օրացույցի խնդիրը, օրացույց բառը տարբեր լեզուներում, նշանակությունը։

Ռուսերեն-календарь

անգելերեն-Calendar

իտալերեն-Calendar

իսպաներեն-Calendar

ֆրանսերեն-calendrier

Վրացերեն-կալենսարի

2.Օրացույցի ստեղծման պատմությունը տարբեր ժողովուրդների մոտ։

Եգիպտոս֊Նեբտա Պլայայում (ժամանակակից Եգիպտոսի տարածք) մեր թվարկությունից մոտավորապես 5 հազար տարի առաջ անասնապահ կիսաքոչվոր ցեղերի կողմից ստեղծվել է հավանաբար առաջին տարեկան «օրացուցային շրջանը», որում տարվա սկիզբը նշանակվել է Սիրիուս աստղի հայտնվելով։ Այդ օրացույցը ցեղերին օգնել է որոշել թե երբ պետք է սկսվի ու ավարտվի անձրևների սեզոնը, որը անապատային տարածքը վերածում էր անասունների արոտավայրի համար պիտանի փթթուն սավաննայի։

Ռուսաստան֊Ռուսաստանում գործող տարիների հաշվարկը, որ սկսվել է «աշխարհի արարումից», Քրիստոսի ծննդից սկսած հաշվարկով փոխարինվել է Պետրոս I-ի կողմից 1700 թվականի հունվարի 1-ին։ Խորհրդային Ռուսաստանում գրիգորյան օրացույց ներդրվել է 1918 թվականի փետրվարի 14-ին։ 1930-1940 թվականներին օգտագործվել է խորհրդային հեղափոխական օրացույցը։

Իսրայել. հրեաներն այն թվագրել են մ.թ.ա. 3761 թվականով, ալեքսանդրյան ժամակագրությունն աշխարհի ստեղծման ամսաթիվը համարել է մ.թ.ա. 5493 մայիսի 25-ը։

Իտալիա֊Հռոմեացիները տարիների հաշվարկն սկսել են Հռոմի առասպելական հիմնադրումից (մ.թ.ա. 753

3.Հայոց Նախահայկեան  օրացույցը։ Հյերը մ․թ․ա․ ունեցել են տոմեր;Սկզբում,հավանաբար,օգտագործել են լուսնայինը,հետագայում անցել ավելի կատարելագործված՝ արեգակնային տոմարի։

4.Ամիսների, շաբաթների անունների առաջացման պատմությունը, նշանակությունը ։

Երբ 16-րդ դարում ընդունվեց համպշխարհային օրացույցը, ապա ըստ այդ տոմարի տարվա առաջին ամիսը համարվեց հունվարը, իսկ ամիսները կոչվեցին հռոմեական անուններով։ Այդ բանը հայերը նույնպես ընդունեցին և Նավասարդ անունը փոխարինվեց օգոստոս անունով և դարձավ տարվա ոչ թե առաջին, այլ ութերորդ ամիսը։

Ներկայիս տարվա բաժանումը ամիսների գոյություն ունի ավելի քան երկու հազար տարի։ Նա մեզ մոտ է եկել Հուլյան օրացույցի հետ, Հին Հռոմից։ Այդտեղից էլ եկել են ամիսների անունները։

Ինչպես հայտնի է, հռոմեացիների Նոր տարին սկսվում էր գարնանը, և ամիսները սկզբում պարզապես համարակալվում էին, առաջինը այն ամիսն էր, որը հիմա կոչվում է մարտ։ Բայց ժամանակի ընթացքում միայն չորս ամիս մնացին թվական անուններով։ Այսինքն յոթերորդից մինչև

[էջ 238]

տասներորդը ներառյալ՝ սեպտեմբեր, հոկտեմբեր, նոյեմբեր և դեկտեմբեր, իհարկե, մարտը հաշվելով առաջին ամիսը։ Մնացած ամիսները վերանվանվեցին։ Դրանցից հինգը կրեցին դիցաբանական անուններ՝ Յանուսի, Փեբրուարիոսի, Մարսի, Մայա (հունական Մայիոս) և Յունոնա անուններով։ Ամիսներից ապրիլը կոչվեց ըստ տարվա եղանակի, նկատի ունենալով Իտալիայի ապրիլյան օրերը։ Իսկ մյուա երկու ամիսներից մեկը կոչվեց Հուլիոս Կեսարի, մյուսը՝ նրա հաջորդ Օգոստոս կայսեր անունով։

Այժմ մոտիկից ծանոթանանք ամիսների անունների ծագմանը։

Հունվար. Տարեմուտի ամիսն է։ Տարվա սկիզբն է, բայց, ձմեռվա կեսը։

Հունվարը այդպես է կոչվել ի պատիվ հռոմեական Յանուս աստծու։ Սակայն այդ անունը մեզ անցել է հունարենից, արդեն որոշ փոփոխման ենթարկվելով՝ դառնալով հունվար։

Ըստ ավանդության հռոմեացիների մոտ երկար ժամանակ վեճ է գնացել, թե տարվա առաջին ամիսը որն ընդունել, հունվարը (Յանուսի անունով), թե մարտը (պատերազմի աստված Մարսի անունով)։ Վիճաբանության արդյունքը եղել է այն, որ մեծամասնությունը կողմ է եղել նոր տարվա սկիզբը համարել հունվարը այն ակնկալությամբ, որ ամբողջ տարին խաղաղություն լինի։

Յանուսը հռոմեացիների մոտ համարվում էր ոչ միայն տարվա և ժամանակի շարժիչ աստվածը, այլև ելք ու մուտք կարգավորողը։ Յանուսը նաև պահապանն էր տան դռան և քաղաքի դարբասների։ Ըստ հռոմեացիների, ամեն ինչ սկսվում է Յանուսով։ Հարուստ հռոմեացիները նրա կիսանդրիով զարդարում էին իրենց տան մուտքը և քաղաքի դարբասները։

Յանուսը պատկերվում էր երկու դեմքով։ Մի դեմքով նայում էր առաջ՝ ապագան, իսկ մյուսով՝ ետ, անցյալը։ Այսպիսով Յանուսի պատկերումը խորհրդանշում էր անցյալն ու ապագան։ Յանուսի մի ձեռքին բանալի կար, իսկ մյուսում՝ գայիսոն։ Դա խորհրդանշում էր այն, որ նա բանալիով բացում էր տների դռներն ու քաղաքի դարբասները, իսկ գայի–[էջ 239]

սոնը նշան էր իշխանության։ Այսինքն՝ հին տարին իր իշխանությունը հանձնում էր նորին։

Երբ ընդունվեց համաշխարհային օրացույցը և հունվարն էլ համարվեց տարվա առաջին օրը՝ Նոր տարի, Յանուսին նվիրված ամսվա առաջին օրվա տոնակատարությունը ձուլվեց Նոր տարվա տոնի հետ։ Այդ օրը ոչ ոք իրավունք չուներ աղմկելու, հայհոյելու, վիճելու, հակառակ դեպքում Յանուսը կբարկանար և մարդկանց վատ տարի կուղարկեր։

Հայկական տոմարում հունվարը համընկնում է արաց ամսի հետ։

Փետրվար. Ձմռան վերջին ամիսն է։ Փետրվարը, ըստ մի բացատրության, իր անունը ստացել է հին հռոմեական չար աստված Փեբրուարիոսից։

Մեր թվականությունից 56 տարի առաջ Հուլիոս Կեսարի հրամանով կատարված օրացույցի բարեփոխումից հետո փետրվարը դարձավ երկրորդ ամիսը և ուներ 29 օր։ Հետագայում ամիսներից մեկը ի պատիվ Հուլիոս Կեսարի կոչվեց Հուլիս, իսկ դրան հաջորդող օգոստոս ամիսն էլ՝ Օգոստոս կայսեր պատվին։ Բայց օգոստոսն ուներ միայն 30 օր, իւսկ հուլիսը՝ 31։ Մի բան, որ ընդգծում է Կեսարի գերազանցությունը Օգոստոս կայսեր նկատմամբ։ Որոշվեց մեկ օր վերցնել փետրվարից և ավելացնել օգոստոս ամսվա օրերի թվին։ Այսպիսով փետրվար ամսին, որը կապված էր հռոմեական չար աստծո անվան հետ, մնաց 28 օր։ Միայն նահանջ տարին է մեկ օրով ավելանում և դառնում 29 օր։

Փետրվարը հայկական տոմարում համընկնում է մեհեկան ամսվա հետ։ Այդ ամսին մեծ տոնախմբություն էր կատարվում ի պատիվ Միհրի, որը զրադաշտական աստվածն էր։ Նա մարմնավորում էր արեգակը և կրակը։ Միհրի պաշտամունքը իր ժամանակին եղել է հեթանոսական Հայաստանում։ Միհրին նվիրված տաճարներն էլ կոչվում էին մեհյան։

Մարտ. Գարնան առաջին ամիսն է, տարվա առավոտը։ Օրերը սկսում են շուտ լուսանալ, ուշ մթնել։ Արթնանում է բնությունը, որը կարծես թե բախտավորություն և ուրախություն է ճառագայթում, շոյում մեր հոգին։ Սակայն այս ամսվա անունը բնավ էլ սազական չի նրան։ Մարտ անունը

[էջ 240]

կապված է Հին Հռոմի պատերազմի աստված Մարսի անվան հետ, որը շրջում է հրեղեն մարտակառքով։ «Մարսյան դաշտ» պատկերավոր արտահայտությունը ունի ռազմի դաշտ իմաստ։ Հին Հռոմում այսպես էր կոչվում Տիբրոս գետի ձախափնյա մասում գտնվող հրապարակը, ուր կատարվում էին ռազմական ու մարզական վարժություններ։ Այդպես է կոչվում նաև Փարիզի արևմտյան մասում գտնվող այն հրապարակը, որը իր ժամանակին ծառայել է զինվորակաև նպատակով։

Մինչև Գրիգորյան տոմարի գործածությունը մարտը եղել է հռոմեական օրացույցի առաջին ամիսը։

Հայկական տոմարում մարտը համընկնում է արեգ ամսի հետ։

Ապրիլ. Անվան ծագումը գալիս է լատիներենից՝ «բացվել» բառից։ Այդ ամսին բացվում են ծառերի բողբոջները։ Ապրիլին արևը, ձյունը և անձրևը փոփոխակի են։ «Օրական՝ յոթ եղանակ, ու չգիտես, թե որին հավատաս»։ Ապրիլ ամսվա անհուսալի և փոփոխական եղանակը հիմք է ծառայել նրա սկիզբը համարել ոչ բարերար։ Մարդիկ կատակի միջոցով ցանկացել են ապրիլյան «անհավատարմությունից» ազատվել և որոշել են կատակի միջոցով ազատվելու՝ ապրիլի մուտքը կատակ-խաբելով նշանավորվել։ Այդ պատճառով էլ ապրիլի մեկը համարում են խաբելու օր։

Ապրիլը համապատասխանում է հին հայկական տոմարի ահեկան ամսին։

Մայիս. Գարնան վերջին ամիսն է, հիանալի և գեղեցիկ օրերով։ Փետրավոր ամպերև են լողում երկնքում։ Մայիս ամիսը նվիրված է հռոմեացիների Մայա (հունարեն Մայիոս) աստվածուհուն, որը համարվում էր Մերկուրիի (Հերմեսի) մայրը, Ատլանտի դուստրը։

Մայա աստվածուհու տոնը նշվում էր Մայիս ամսին և կոչվում էր սիրուն մայիս։ Նրա պատվին մայիսի մեկին մեծ զոհաբերություններ էին մատուցում։

Հին հայերի մոտ այս ամիսը կրել է մարերի անունը:

Հունիս. Ամառվա առաջին ամիսն է։ Որոտում է կայծակը, աղմկում է անձրևը։ Պարտեզները զարդարվում են ծաղիկներով, իսկ լեռներն ու դաշտերը՝ առատ խոտով։

[էջ 241]

Հունիսը նվիրված էր Յունոնա աստվածուհուն, որը հռոմեական դիցաբանական պանթեոնում կանանց ու ընտանեկան կենցաղի հովանավորողն է։

Հունիսը համընկնում է հայկական մարգաց անվան հետ։

Հուլիս. Ամռան հրաշագեղ ամիսն է։ Վատ եղանակը հատուկ չէ նրան։ Հուլիսը այդպես է կոչվում ի պատիվ Հուլիոս Կեսարի։

Հայկական տոմարում հուլիսը համընկել է հրոտից ամսվա հետ։

Օգոստոս. Ամռան վերջին ամիսն է, ոսկե աշնան նախադուռը։ Օգոստոսն իր անունը ստացել է ի պատիվ հռոմեական Օգտավիանոս կայսեր, որը հետագայում ստացավ օգոստոս տիտղոսը (նշանակում է վսեմաշուք):

Պատմական Հայաստանում օգոստոսը եղել է տարվա առաջին ամիսը և կոչվել է նավասարդ։

Սեպտեմբեր. Աշնան առաջին ամիսը, եզրափակվում է ամառը։ Սկսվում է ոսկե աշունը՝ պարզ ու թափանցիկ երկնքով։

Սեպտեմբերը արդեն շարունակում է հաջորդ երեք ամիսների նման պահել թվային անվանումը։ Սեպտեմբեր լատիներեն սեպտիմ՝ յոթ բառից է։

Հայկական տոմարում համընկւնում է հոռի ամսվա հետ։

Հոկտեմբեր. Աշնան երկրորդ ամիսը։ Ավարտվում է այգեկութը։ Հոկտեմբեր լատիներեն օկտո բառից է, որը նշանակում է «ութ»։

Համապատասխանում է հայկական սահմի անվան։

Նոյեմբեր. Աշնան վերջին ամիսն է, երբ օրերը կարճանում են, լույսը քչանում է։ Լուսաբացն ու մթնշաղը կարծես իրար են հանդիպում ամպամած օրվա կեսին։

Լատիներեն նովեմ՝ ինը բառից է։ Սա հռոմեացիների իններորդ ամիսն է, մարտից հաշված։

Հին հայկական տոմարում համընկնում է տրե, այսինքն՝ չորորդ ամսին։ Սա կապված է Տիր աստծու հետ, որը պահլավական, ինչպես նաև հայերի աստվածներից մեկն է

5.Տալ օրացույց, լուսնային օրացուցի, արևային օրացույց ,հուլյան օրացույց, Գրիգորյան օրացույց հասկացությունների բացատրությունը;

Սինոդիկ ամսվա միջին տևողությունը կազմում է 29,53059, իսկ արևադարձային տարում՝ 365,24220 օր։ Արևադարձային տարին ունի 12,36827 սինոդիկ ամիս, այսինքն՝ օրացուցային տարին կարող է կազմված լինել 12 (սովորական տարի) կամ 13 օրացուցային ամիսներից։ Օրացուցային տարվա միջին տևողությունն արևադարձային տարվա տևողությանը մոտ լինելու համար անհրաժեշտ է լրացուցիչ ամիսների ավելացման համակարգ։

Լուսնա-արևային օրացույցներում, լուսնային օրացույցների նման, ամսվա սկիզբը համընկնում է նեոմենիայի։

6.Հետաքրքիր փաստեր այս թեմայի շուրջ

7.Արեգակնային, ավազային  ժամացույց

Արևադարձային տարվա տևողությունը կազմում է 365,24220 տարի։ Օրացուցային տարին արևային օրացույցում պետք է կազմի 365 (սովորական տարի) կամ 366 օր (նահանջ տարի)։ Օրացուցային տարվա տևողությունն արևադարձային տարվա տևողությանը մոտեցնելու համար գործում է նահանջ տարիների համակարգը։

Հուլյան օրացույցում նահանջ տարիների ներմուծումը կատարվում է յուրաքանչյուր չորս տարին մի անգամ մեկ օր ավելացնելով։ 400 տարվա ընթացքում ավելացվում է հարյուր օր, իսկ տարվա միջին տևողությունը կազմում է 365,25 օր։ Այդպես տարվա միջին տևողությունը հուլյան օրացույցում 0,00780 օրով ավել է արևադարձային տարուց, ինչը 128 տարվա ընթացքում կուտակվում է և կազմում մեկ օրվա սխալ և գարնանային արևադարձի օրը խախտվում է։

Բազմիցս փորձեր են արվել զարգացնել հուլյան օրացույցը։ Նոր օրացույցը պետք է լիներ ավելի ստույգ և քիչ տարբերվել հուլյանից։ Գրիգորյան օրացույցում նահանջ տարիներն ավելացվում է գրեթե առանց փոփոխության. ավելացվել է մի կանոն, ըստ որի՝ նահանջ տարիներ են միայն դարավերջի այն տարիները, որոնց տարեթվի հարյուրյակների թիվը բաժանվում է չորսի առանց մնացորդի։ 400 տարվա ընթացքում լինում է 97 նահանջ տարի, իսկ տարվա միջին տևողությունը կազմում է 365,24250 օր։ Մեկ օրվա սխալ կուտակվում է մոտավորապես 3300 տարվա ընթացքում։

Հուլյան օրացույցի զարգացման մեկ այլ տարբերակ է նոր հուլյան օրացույցը, որում նահանջ տարիների հերթագայությունը նույնն է, բայց ավելացվել է լրացուցիչ կանոն, ըստ որի՝ նոր հուլյան օրացույցում յուրաքանչյուր 900 տարին մեկ հանվում է 7 օր։ Դարավերջի տարին համարվում է նահանջ, եթե նրա տարեթիվը 900-ի բաժանելիս մնացորդում ստացվում է 2 կամ 6։ Օրացույցի ցիկլը կազմում է 900 տարի, որի ընթացքում լինում է 218 նահանջ տարի։ Օրացույցի տարվա միջին տևողությունը կազմում է 365,24222 օր, ինչի արդյուքում մեկ օրվա սխալ կուտակվում է մոտավորապես 50 000 տարվա ընթացքում։

Այս թեմայի շուրջ կարող եք պատրաստել նաև տեսանյութեր, փորձեք պատրաստել

Օժանդակ գրականություն՝

Օրացույց

Իրանական օրացույց

Գրիգորյան օրացույց. Ինչ մենք գիտենք դրա մասին: Ի՞նչ է նշանակում օրացույցի «Նոր» և «Հին» ոճ:

Օրացույցի հայրենիքը համարվում է Հին Եգիպտոսը/տեսաֆիլմ/

Как появился календарь?/տեսաֆիլմ/

Юлианский и григорианский календари: что означает “старый стиль”?/տեսաֆիլմ/Առաջադրանք 2

Փորձիր մեկ էջի սահմանում ներկայացնել հայ ժողովրդի ծագման հետ կապված ավանդությունները:/Ստորև ՝օժանդակ աղբյուրից, ընտրել տարբեր ժողովուրդների կողմից ստեղծված ավանդություններից մեկը, դա ներկայացնել, պատրաստել տեսանյութ:/