1)126

2)3)

3)2)

4)308

5)416

6)3)

7)2)

8)4)2

9)4)

10)3)

16)1

17)4

18)3)

. Ո՞րն է բնական ճառագայթաակտիվության էությունը:

2. Ինչպե՞ս է հայտնագործվել բնական ճառագայթաակտիվության երևույթը։
3. Ատոմի, թե՞ միջուկի հատկություններով է պայմանավորված ճառագայթաակտիվությունը: Պատասխանը հիմնավորեք:
4. Ի՞նչն է բնութագրական ճառագայթաակտիվության երևույթի համար:
5. Ո՞ր տարրերն են օժտված բնական ճառագայթաակտիվությամբ:
6. Ի՞նչ է հետևում մագնիսական դաշտում ճառագայթաակտիվ աղբյուրի առաջած փնջի` երեք առանձին փնջերի բաժանվելու փաստից:
7. Ի՞նչ է α-մասնիկը: Թվարկեք դրա բնութագրերը:
8. Ի՞նչ է β-մասնիկը: Թվարկեք դրա բնութագրերը:
9. Ի՞նչ է γ-մասնիկը: Թվարկեք դրա բնութագրերը:
10. Ինչո՞վ է պայմանավորված ճառագայթաակտիվության ազդեցությունն օրգանիզմի վրա:
11. Ի՞նչ է ճառագայթման կլանված բաժնեչափը, և ի՞նչ միավորով է չափվում այն:
12. Ի՞նչ է ճառագայթման բնական ֆոնը:
13. Ճառագայթման ո՞ր բաժնեչափն է մահացու մարդու համար:
14. Մարդու ո՞ր օրգան-համակարգերն են հատկապես խոցելի ճառագայթահարման նկատմամբ:
15. Ի՞նչ օգտակար ազդեցություն ունի փոքր բաժնեչափերով ճառագայթահարումը:

Պատասխաններ

Բնական ճառագայթաակտիվության էությունը՝ դա որոշ քիմիական տարրերի ատոմների միջուկների ինքնաբուխ քայքայումն է, որի ժամանակ արտազատվում են ճառագայթներ (α, β, γ):

Հայտնագործում՝ 1896թ. Անրի Բեկկերելը հայտնաբերեց, որ ուրանի աղերը ինքնաբերաբար արձակում են անտեսանելի ճառագայթում՝ ազդելով լուսանկարչական թիթեղների վրա:

Միջուկի հատկություններով՝ ճառագայթաակտիվությունը պայմանավորված է միջուկի կայունությամբ. անկայուն միջուկները ճառագայթում են, որպեսզի դառնան կայուն:

Բնութագրականն՝ ճառագայթման ինքնաբուխ լինելը, ատոմի փոխակերպումը մեկ այլ տարրի, ճառագայթների արտազատումը:

Բնական ճառագայթաակտիվ տարրեր՝ ուրան (U), թորիում (Th), ռադիում (Ra), պոլոնիում (Po) և այլն:

Երեք փունջի բաժանումը՝ վկայում է, որ ճառագայթներն ունեն տարբեր բնույթ՝ դրական (α), բացասական (β) և չեզոք (γ) մասնիկներ:

α-մասնիկ՝ հելիումի միջուկ (2 պրոտոն, 2 նեյտրոն), ունի դրական լիցք, զանգվածը մեծ է, թափանցելիությունը՝ փոքր:

β-մասնիկ՝ արագ շարժվող էլեկտրոն կամ պոզիտրոն, ունի փոքր զանգված, բացասական (կամ դրական) լիցք, մեծ թափանցելիություն α-ի համեմատ:

γ-մասնիկ՝ բարձր էներգիայի էլեկտրամագնիսական ճառագայթում, չունի զանգված և լիցք, ունի ամենամեծ թափանցելիություն:

Ազդեցությունը օրգանիզմի վրա՝ պայմանավորված է բջիջների քիմիական կառուցվածքի խախտմամբ, մուտացիաներով, բջջային մահվան առաջացմամբ:

Կլանված բաժնեչափ՝ չափում է նյութում կլանված ճառագայթման էներգիան, չափվում է գրեյով (Gy):
1 Gy = 1 ջոուլ/կգ

Բնական ֆոն՝ բնական աղբյուրներից (արև, երկրաբնակ տարրեր, տիեզերք) ստացվող մշտական ճառագայթում:

Մահացու բաժնեչափ՝ մոտ 5-7 Gy-ը համարվում է մահացու մարդկանց մեծ մասի համար՝ առանց բուժօգնության:

Խոցելի օրգան-համակարգեր՝ ոսկրածուծը, աղիքային համակարգը, վերարտադրողական օրգանները, մաշկը, նյարդային համակարգը:

Օգտակար ազդեցություն (փոքր դոզաներ)՝ կարող է խթանել իմունային համակարգը, կիրառվում է բուժական նպատակներով՝ օրինակ՝ ուռուցքաբանական թերապիա:

1 из 11

Тема I. Части тела

Активная лексика урока

1. Кожа – մաշկ
2. Голова — գլուխ  
3. Глаз — աչք  
4. Ухо — ականջ
5. Нос — քիթ  
6. Рот — բերան
7. Язык — լեզու  
8. Зубы — ատամներ  
9. Челюсть — ծնոտ
10. Подбородок — դունչ  
11. Лицо — դեմք  
12. Щека — այտ
13. Шея — վիզ  
14. Горло — կոկորդ  
15. Плечи —  ուսեր
16. Рука — ձեռք  
17. Нога — ոտք
18. Локоть —  արմունկ  
19. Пальцы — մատներ  
20. Позвоночник — ողնաշար  
21. Грудь  — կուրծք
22. Живот — որովայն
23. Колено — ծունկ  
24. Ресницы — թարթիչներ
25. Брови —  ունքեր

Задание 1. Посмотри на картинку. Покажи и назови части лица и тела.

Задание 2. Переведи на русский язык названия частей тела и лица․  

2 из 11

1. Գլուխ – —————
2. Ականջ – —————
3. Բերան – —————
4. Աչք – —————
5. Քիթ – —————
6. Ատամներ – —————
7. Ձեռք – —————
8. Ոտքեր – —————
9. Ձեռք – —————
10. Ոտք – —————
11. Ունք  – —————
12. Թարթիչ – —————
13. Այտեր – —————
14. Ճակատ — ——————

Задание 3. Вставь пропущенные буквы в словах․  

1. Н ․․․ га
2. ․․․ука
3. Н․․․с
4. Гол․․․ва
5. Колен․․․
6. Ух․․․
7. Воло․․․ы
8. Пл․․․ч․․․
9. Жив․․․т
10. Лад․․․нь
11. Гл․․․за
12. З․․․бы

Задание 4. Соедини части тела линиями на картинке с надписями  

язык    нога   рука   колено   голова  тело  пальцы   кулак   глаз   нос   рот   ухо      

Тема 2. Фрукты, ягоды и овощи  

3 из 11

Активная лексика урока

Фрукты

1. Яблоко — Խնձոր  
2. Груша — Տանձ  
3. Банан — Բանան  
4. Апельсин — Նարինջ  
5. Вишня — Բալ  
6. Киви — Կիվի  
7. Персик — Դեղձ  
8. Вишня — Կեռաս  
9. Абрикос — Ծիրան  
10. Виноград — Խաղող  
11. Манго — Մանգո  
12. Арбуз — Ձմերուկ  
13. Дыня — Սեխ
14. Ананас — Արքայախնձոր  
15. Лимон — Կիտրոն  
16. Слива — Սալոր  
17. Инжир — Թուզ  
18. Грейпфрут — Թուրինջ  
19. Кокос — Կոկոս  
20. Дыня — Սեխ
21. Айва — Սերկեվիլ
22. Гранат — Նուռ

Ягоды

1. Клубника — Ելակ  
2. Арбуз —  Ձմերուկ
3. Малина — Ազնվամորի  
4. Облепиха — Չիչխան
5. Клюква — Լոռամրգ
6. Ежевика — Մոշ
7. Голубика — Հապալաս
8. Смородина — Հաղարջ

Овощи

1. Помидор — Լոլիկ  
2. Огурец — Վարունգ
3. Морковь — Գազար  
4. Баклажан — Սմբուկ
5. Кабачок — Դդմիկ
6. Тыква — Դդում
7. Лук — Սոխ
8. Фасоль — Լոբի  
9. Зеленая фасоль — Կանաչ լոբի
10. Картошка — Կարտոֆիլ
11. Артишок — Արտիշոկ  
12. Спаржа — Ծնեբեկ
13. Капуста — Կաղամբ
14. Цветная капуста — Ծաղկակաղամբ
15. Горох — Ոլոռ
16. Перец — Բիբար
17. Сельдерей — Նեխուր
18. Шпинат — Սպանախ
19. Грибы — Սունկ
20. Кукурцза — Եգիպտացորեն
21. Редис — Բողկ
22. Латук — Հազար
23. Чеснок — Սխտոր
24. Олика — Ձիթապտուղ
25. Кориандр (кинза) — Համեմ
26. Петрушка — Մաղադանոս
27. Шпинат — Սպանախ

Задание 1. Соедини овощи линиями на картинке с надписями

4 из 11

Лук    тыква    капуста    помидор   горох   цветная капуста   редис   кукуруза   морковь  редька   брокколи   чеснок    перец    кабачок    баклажан    картофель  

Задание 2. Подбери фрукт, овощ, ягоду в соответствии к каждому слову․  

     Красный –  

Вкусный –

Горький –

Зеленый –

Кислая –

Сладкий –

Желтый –

Полезный –

Задание 3. Отметь галочкой – соответствие текста и рисунка и крестиком – несоответствие рисунка и текста․  

5 из 11

Задание 4. Соедини линиями фрукты — с корзиной, ягоды — с ведерком, а овощи – с коробкой․

Задание 5. Распредели фрукты, ягоды и овощи по цветам․  Соедини предмет с соответствующим цветом․  

Красный    Зеленый     Желтый    Фиолетовый     Черный    Оранжевый

6 из 11

Тема 3. Животные и птицы

1. Собака – շուն  

2. Кошка  – կատու  

3. Лошадь – ձի  

4. Коровa – կով  

5. Овца –  ոչխար  

6. Коза – այծ  

7. Петух – աքլոր

8. Попугай –  թութակ  

9. Курица  – հավ  

10. Утка – բադ  

11. Гусь – սագ  

12. Лев – առյուծ  

13. Тигр –վագր  

14. Медведь – արջ  

15. Заяц – նապաստակ  

16. Волк – գայլ  

17. Лиса – աղվես  

18. Еж – ոզնի

19. Черепаха –կրիա  

20. Крокодил –կոկորդիլոս  

21. Дельфин –  դելֆին  

22. Акула – շնաձուկ

23. Белка – սկյուռիկ

24. Слон – փիղ

25. Сова – բու

26. Мышь – մուկ

27. Верблюд – ուղտ

28. Олень – եղնիկ

29. Жираф – ընձուղտ

Звуки, которые в основном издают животные  

Собака — гав-гав

Кошка — мяу

Корова — му

Лошадь — игого

Свинья — хрю

Курица — кукареку

Утка — кря-кря

Овца — бе-бе

Лев, тигр — рык

Змея  — сссссс․

Животные бывают։

Травоядные                                                                                           Хищные

Задание 1.  Что едят животные и птицы? Написать рядом с каждым животным их любимое лакомство (фрукт или овощ)․

7 из 11

Заяц –  

Курица –

Лошадь –

Собака –  

Корова –

Лев  –

Панда –  

Медведь –

Голубь –

Задание 2.   Найди пары мама-малыш, соединить линиями․

8 из 11

Задание 3.   Найди несоответствие в каждом ряду  

Задание 4. Напиши название каждого животного и разукрась его․

9 из 11

Тема 4. Времена года

Активная лексика урока

Активная лексика урока

❄️ Зима — ձմեռ

🌸 Весна  — գարուն

☀️ Лето  —  ամառ

🍂 Осень – աշուն

Солнце – արև  

Снег – ձյուն

Дождь – անձրև  

Ветер – քամի  

Радуга — ծիածան

Солнце светит – արևը շողում է  

Снег тает – ձյունը հալչում է

Деревья цветут – ծառերը ծաղկում են  

Снег идет – ձյուն է տեղում

Идет дождь – անձրև է գալիս                                 Появилась радуга – հայտվեց ծիածան

10 из 11

Задание 1. Собери пазл по частям в точности как на картике․ Какое время года изображено на картинке?  

Задание 2. Что изображено  на картинке? Напиши 2-3 предложения․  

——————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

Тема 5. Суточное время и распорядок дня

11 из 11

Активная лексика урока։

Утро — առավոտ

День – կեսօր  

Вечер — երեկո

Ночь — գիշեր

Луна – լուսին

Солнце – արև

Завтрак – նախաճաշ  

Обед – ճաշ

Ужин – ընթրիք  

Часы – ժամացույց

Час — ժամ  

Сутка — օր  

Задание 1.  Напиши рядом с картинками где утро, день, вечер, ночь.

Հաշմանդամների իրավունքները պաշտպանված են ինչպես միջազգային, այնպես էլ ազգային օրենքներով և կարգավորումներով։ Դրանք նպատակ ունեն ապահովելու հաշմանդամ անձանց հավասար իրավունքներն ու հնարավորությունները, ինչպես նաև խոչընդոտների վերացումը՝ նրանց լիարժեք հասարակության մեջ ներգրավվելու համար։

Ահա որոշ հիմնարար իրավունքներ, որոնք ճանաչված են տարբեր օրենսդրություններով՝

📜 Հիմնական իրավունքներ

1. Հավասարություն և չխտրականություն՝
   Հաշմանդամները պետք է ունենան նույն իրավունքները և ազատությունները, ինչ մյուս քաղաքացիները՝ առանց խտրականության։
2. Մատչելիություն՝
   Հանրային վայրերը, շենքերը, տրանսպորտը, տեղեկատվությունը և ծառայությունները պետք է մատչելի լինեն հաշմանդամ անձանց համար։
3. Կրթության իրավունք՝
   Հաշմանդամ անձինք ունեն հավասար իրավունք ներառական կրթության՝ բոլոր մակարդակներում։
4. Աշխատանքի իրավունք՝
   Հաշմանդամները պետք է ունենան աշխատանք գտնելու, պահպանելու և կարիերա զարգացնելու հնարավորություն՝ հավասար պայմաններում։
5. Առողջապահության և վերականգնման իրավունք՝
   Հասանելի և որակյալ բժշկական ծառայություններ՝ ներառյալ վերականգնողական աջակցություն։
6. Քաղաքական և հասարակական կյանքում մասնակցություն՝
   Իրավունք՝ մասնակցելու ընտրություններին, միանալու կազմակերպություններին և ազդեցություն ունենալ որոշումների վրա։
7. Անձնական ազատություն և անվտանգություն՝
   Հաշմանդամ անձանց իրավունքները պետք է պաշտպանված լինեն բռնությունից, շահագործումից և անտեսումից։

📘 Միջազգային փաստաթղթեր

• ՄԱԿ-ի Հաշմանդամ անձանց իրավունքների կոնվենցիա (CRPD)՝
  Ամենակարևոր միջազգային փաստաթուղթը, որը հաստատում է հաշմանդամների իրավունքների ամբողջական շրջանակը։

Հայաստանն այս կոնվենցիան վավերացրել է 2010 թվականին, և այն պարտավորեցնող է պետության համար։

1. Արոմորֆոզ (Aramorphosis / Aromorphosis)

Սա էվոլյուցիայի այն ուղին է, որով օրգանիզմը ձեռք է բերում նոր, ավելի բարդ կառուցվածքներ, որոնք բարձրացնում են նրա ընդհանուր կենսագործունեության մակարդակը։
Օրինակներ՝

• Անոթավոր բույսերի առաջացումը բույսերի էվոլյուցիայի մեջ։
• Կենդանիների մոտ արյան շրջանառության համակարգի զարգացումը։
• Փոքր ուղեղից դեպի զարգացած ուղեղ անցումը կաթնասունների մոտ։

2. Իդիոադապտացիա (Idioadaptation / Idioadaptation)

Սա օրգանիզմի հարմարվողականությունն է իր կենսապայմաններին՝ առանց կառուցվածքային բարդության էական փոփոխության։
Օրինակներ՝

• Թռչունների կտուցի ձևերի տարբերակներ՝ կախված սննդակարգից։
• Ոչ թունավոր օձերի գունավորում, որը նման է թունավորներին (միմիկրիա)։

3. Դեգեներացիա (Degeneration)

Սա այն դեպքում է, երբ օրգանիզմները կորցնում են որոշ բարդ կառուցվածքներ կամ ֆունկցիաներ՝ ավելի պարզ կյանքին հարմարվելու համար։
Օրինակներ՝

• Մակաբույծ որդերը հաճախ կորցնում են մարսողական համակարգը։
• Կույր ձկներ քարանձավներում՝ տեսողության ապաճում։

1-3)10³

2-3)

3-2)

4-2)

5-3)12

6-2)

9-1)

10-3)

11-3)

12-