https://grapaharan.org/%D4%B1%D5%BE%D5%A5%D5%AC%D5%B8%D6%80%D5%A4%D5%A8

• Ըստ քեզ՝ ինչպիսի՞ն է Հաճի աղան տագնապի պահին։
• «Հաճի աղան՝ բահի մորուքով և ընկույզի խոշոր աչքերով» արտահայտությունը բացատրիր։
•  Ովքե՞ր էին ընտանիքի անդամները, էլ ո՞վքեր էին Հաճի աղայի տան բնակիչները։
•  Մեկնաբանիր նախադասությունը՝ «Հաճին նայեց անդամալույծին, բայց չտեսավ նրան»։
•  Պատմվածքում  անընդհատ շեշտադրվում է՝ «ամենապետքական իրերը» արտահայտությունը, իսկ ո՞րն է «անպետքը»։
•  Բացատրիր անդամալույծի անձնազոհությունը։
• Բացատրիր «Քաղաքը տեղից վեր կացել, գնում էր» փոխաբերությունը։
•  Ինչո՞ւ  է անդամալույծի ճակատագիրը մնում անհայտ։
•  Հաճի աղայի զղջման պատճառը։
•  Ի՞նչ է նշանակում «Ավելորդ մարդ չկա․ Աստծու աջև հոգին հոգի է» նախադասությունը։
•  Դուրս գրել ժողովրդական արտահայտությունները,  դարձվածքները, համեմատությունները։
•  Դուրս գրել բարբառային բառերը և բացատրել։
•  Դուրս գրել օտարաբանությունները և բացատր

Այստեղ ներկայացված հատվածը մեծապես անդրադառնում է Հաճի աղայի ներսական և արտաքին աշխարհների հակադրությանը, նրա անցած կյանքին և ներկայիս վիճակին, հատկապես թուրք-ռուսական պատերազմի ֆոնին։ Հաճի աղայի կերպարը լիարժեք արտահայտում է ժամանակի, ավանդույթների և մարդկային կյանքի խրթին ու բարդ օրինաչափությունները։ Վերլուծենք այդ մասերը:

1. Հաճի աղայի կերպար

Հաճի աղան նկարագրվում է որպես մարդու կերպար, որն իր ողջ կյանքում պահել է կոշտ ու կանոնավոր վարքագիծ։ Նրա քայլերը փողոցում՝ գավազանով ու զգուշավորությամբ, պատկերում են նրա կյանքի փորձը և կյանքի նկատմամբ նրա մեծ հարգանքը։ Նա միշտ պատրաստ է լինել զգույշ և ուշադիր՝ իր քայլերը պետք է լինեն մտածված, քանի որ նա գիտի, որ ցանկացած սխալ քայլ կարող է բեր բերել անհաջողության։

2. Հասարակության և արժեքների փոփոխությունը

Այս հատվածում Հաճի աղայի կերպարի ֆոնի վրա նկատվում է նաև հասարակական արժեքների փոփոխությունը։ Սովետական անցումային դարաշրջանը, պատերազմը և քաղաքական խառնաշփոթը ցույց են տալիս այն անջրպետը, որը ստեղծվում է ավանդական կյանքը վարող մարդու և փոփոխվող իրականության միջև։ Հաճի աղան, որը նախորդ դարաշրջանի ավանդների ներկայացուցիչ է, կորցնում է իր կայունության զգացումը։

3. Հաճի աղայի անցյալը և ներկան

Այս հատվածում շատ կարևոր է Հաճի աղայի հիշողությունը՝ իր անցած կյանքը, իր ընտանիքը և բարեկեցությունը։ Նրա բոլոր տատանողական մտածումները, հիշողությունները անցյալից, այն ամենը, ինչը նա կառուցել է՝ ընտանիք, տուն, հարևանություն, հարստություն, կյանքի կայունություն, հիմա վտանգված է։ Վերջին տարիներին, ապրելով այնպիսի դժվարությունների մեջ, որից նա չէր սպասել, Հաճի աղան սկսում է զգալ, թե ինչպես բոլոր այն տարրերը, որոնք ամբողջ կյանքում թերևս իբրև անխախտելի եղել են, սկսում են փլուզվել։

4. Հաճի աղայի ներաշխարհը և նրա դաժան որոշումները

Երբ Հաճի աղան տեղ է տալիս մեծապես կյանքի դաժանությանը և համընդհանուր փոփոխություններին, նա որոշում է, որ պատրաստ է ցանկացած միջոցների դիմել՝ պահպանելու իր տունը ու նրա անվտանգությունը։ Նրա մեջ այնպիսի որոշակիություն ու անգթություն է դրսևորվում, որը նույնպես ընդգծում է նրա կենսախնդրության ուժը՝ դիմակայել ցանկացած վտանգի ու վտանգավոր իրավիճակի։

5. Պատերազմի ազդեցությունը

Պատերազմը հենց պատմական ֆոնը ստեղծում է Հաճի աղայի ներքին հոգեբանության համար։ Ապրելով պատերազմի մշտական հարվածների մեջ՝ նա ստիպված է լինում հիշել իր անցյալը՝ այն ժամանակները, երբ պատերազմի ընթացքում նա փորձել էր փրկել իր ընտանիքը՝ դիմելով բոլոր հնարավոր միջոցներին։ Սակայն ներկայում նա արդեն պատրաստ է դիմակայել ու պայքարել՝ նույնիսկ ամենաբարդ ու դժվարի իրավիճակներում։

Այս պատմությունը, որը երևում է Քուպար Թամարովի «Հաճի աղան» ստեղծագործությունից, ցուցադրում է համառությունը, փորձառությունը և կյանքի նկատմամբ գիտակցությունը, որը Հաճի աղան ձեռք է բերել երկար տարիների ընթացքում։ Հաճի աղայի կերպարը ներկայացվում է որպես մարդ, ով գիտի, թե ինչպես անցնել կյանքում՝ շատ կարևոր մանրամասներով, բայց նույն ժամանակ պատրաստ է գոնե մի անգամ նահանջել, երբ վտանգը չափազանց մեծ է։

Հարցաշար

Հաճի աղան տագնապի պահին

Հաճի աղան տագնապի պահին արտահայտում է մի մարդու խորն ապրած հոգեկան վիճակ, որը շփոթված է, հուսահատված, բայց միաժամանակ փորձում է պահպանել իր դիրքը՝ արտաքինից չհայտնելով իր խուճապը։ Տագնապի պահին նրա հոգեկան վիճակը թույլ է տալիս գիտակցել իր ուժերի և իշխանության սահմանները, ինչը հատկապես տագնապի ժամանակ կտրուկ դառնում է ակնհայտ։

2. «Հաճի աղան՝ բահի մորուքով և ընկույզի խոշոր աչքերով» արտահայտությունը

Այս արտահայտությունը նկարագրում է Հաճի աղայի արտաքին տեսքը՝ միաժամանակ արտահայտելով նրա խորը ու վտանգավոր բնավորությունը։ Բահի մորուքը ընդգծում է նրա ուժը, պատիվը և ավանդական էությունը, իսկ «ընկույզի խոշոր աչքերը» կարող են խորհրդանշել ուշադրությունը, խորությունը կամ մի տեսակ տառապանքի ներքին արտահայտությունը։ Այն նաև կարող է պատմել նրա շրջապատի նկատմամբ համառ ու ճշգրիտ հայացք ունենալու մասին։

3. Ընտանիքի անդամները, Հաճի աղայի տան բնակիչները

Ընտանիքի անդամները կարող են լինել Հաճի աղայի կինը, զավակները, թոռները կամ այլ հարազատներ։ Նրանք կազմում են նրա հիմնական սոցիալական միջավայրը։ Իսկ Հաճի աղայի տան բնակիչները ներառում են նաև մյուսներին, ովքեր խառնված են նրա առօրյայում՝ հարևանները, ծառայողներ կամ մերձավորներ։ Նրանք իրենց դեր ունեն պատմության մեջ՝ իբրև թե արտաքին ազդեցություն, որը կարող է դրդել կամ մաշել Հաճի աղայի ներսի աշխարհը։

4. «Հաճին նայեց անդամալույծին, բայց չտեսավ նրան»

Այս նախադասությունը ներկայացնում է, թե ինչպես է Հաճի աղան նայում մարդու ցավին ու տառապանքին, սակայն այն չի դիպչում իր ներսում։ Նույնիսկ տեսնելով մյուսի տառապանքը, նա չի կարողանում դա ընդունել կամ մարսել։ Դա նշանակում է, որ Հաճի աղան ընկել է մի վիճակի, երբ իր սեփական ներսը փակված է, իսկ ուրիշի ցավը չհասկացված է մնում։

5. «Ամենապետքական իրերը» արտահայտությունը

Այս արտահայտությունը վերաբերում է այն արժեքներին ու տարրերին, որոնք Հաճի աղայի աշխարհում կարևոր են և իշխանություն հաղորդում։ «Ամենապետքական» ասելով նա առանձնացնում է իր բարոյական ու նյութական աշխարհում շատ բարձր դասված կերտածը՝ իր կարգավիճակն ու ազդեցությունը։ Այդ «ամենապետքական» իրերը, սակայն, չեն կարող փակել իրականությունը կամ վերացնել ներքին ցավը։

6. «Անպետքը»

«Անպետքը» նշանակում է այն, ինչը չի համապատասխանում արժեքներին, բարձր գաղափարներին։ Ամբողջությամբ հակառակ «ամենապետքական» իրերին՝ «անպետքը» կարող է արտահայտել որևէ բան, որն չունի ազնվություն կամ արժանիք՝ որևէ տարր, որը անցնում է հասարակական նորմերից դուրս։

7. Անդամալույծի անձնազոհությունը

Անդամալույծը անհատ է, որն իր կյանքում մեծ զոհողություններ է անում՝ իր մարմնի կամ ներքին ազատության հաշվին։ Նա կարող է մաքուր սրտով զոհվել ուրիշի համար, չնայած սեփական դժվարություններին կամ տառապանքներին։ Նրա մեջ կարող է առկա լինել մի խոր հավատի կամ արժեքի, որ կարող է հանգեցնել անձնազոհության՝ չնայած իրեն տառապանքներ պատճառող պայմաններին։

8. «Քաղաքը տեղից վեր կացել, գնում էր» փոխաբերությունը

Այս փոխաբերությունը ցույց է տալիս մեծ կամ հեղափոխական փոփոխությունների կամ շարժման սկսածը։ Այն պետք է բացատրվի որպես խորհրդանշական քայլ դեպի նոր իրավիճակ՝ խառնաշփոթի կամ փոփոխության նշան։ Քաղաքը վեր կենալը խորհրդանշում է հասարակության շարժումը, փոփոխությունն ու զարգացման անհրաժեշտությունը։

9. Անդամալույծի ճակատագիրը

Անդամալույծի ճակատագիրն անհայտ մնում է, քանի որ նա չի ստացել լիարժեք ճանաչում։ Պատմությունը մնում է բաց՝ այս կերպ համախմբելով այն իդեալը, որ իրական կյանքում ոչ բոլոր մարդիկ ստանում են համարժեք ճանաչում կամ գնահատանք, քանի որ նրանց անձը կամ գործողությունները ոչ միշտ են տեսանելի և ճանաչելի։

10. Հաճի աղայի զղջման պատճառը

Հաճի աղայի զղջումը կարող է բխել այն բանից, որ նա չի եղել բավարար հասկացող կամ ցավի նկատմամբ զգայուն՝ շփոթված իր սեփական ազդեցության մեջ։ Զղջումը գալիս է նրանից, որ նա չի կարողացել փոխել իր ուղին՝ երբ ժամանակն ու հնարավորությունը դեռ եղել են։

11. «Ավելորդ մարդ չկա․ Աստծու աջև հոգին հոգի է» նախադասությունը

Այս նախադասությունը բացատրում է այն, որ ամեն մարդ ունի իր արժեքը, ամեն անհատ ունի իր տեղը։ Տարածքը, ժամանակը և հոգին ունեն յուրահատուկ նշանակություն՝ Աստծու հայացքում, որտեղ ամեն մարդ կարևոր է։

12. Ժողովրդական արտահայտությունները, դարձվածքները, համեմատությունները

• Արտահայտություն՝ «Ոչինչ չի գնալու տեղից» (ինչը նշանակում է, որ ոչինչ չի փոխվում, ծերացել է և կանգնել է ժամանակում)։
• Դարձվածք՝ «Քեզ ձեռքից չեմ թողնելու» (այդինքն՝ վստահություն և հավատարմություն)։
• Համեմատություն՝ «Դրանք, ինչպես արևածագը, անմահ են» (դա ենթադրում է հավերժություն կամ մեծ նշանակություն)։

13. Բարբառային բառեր

• Բարբառային բառեր՝ «հովանավոր» (սպասարկող), «զարթուցիչ» (խանդավառ, աշխուժացնող)։

14. Օտարաբանություններ

• Օտարաբանություններ՝ «թունինգ» (գործի տեխնիկական հղումը, օտար արտահայտություն)։

Այս բոլորը «Հաճի աղայի տունը» պատմվածքում հանդիսանում են յուրահատուկ հորիզոններ, որոնք զարդարում են հերոսների աշխարհը։

Ուսուցիչը

1920 թվականի մայիսից մինչև նոյեմբեր Եղիշե Չարենցն աշխատել է որբանոցում՝ որպես հայոց լեզվի և թվաբանության ուսուցիչ։

Չարենցը ուսուցչի պաշտոնից զատ՝ փորձում էր ուրախությամբ լցնել որբերի առօրյան։

Նա մի օր էլ առաջարկում է որբանոցի երեխաների գնալ «Ֆրանսիա» ռեստորան՝ ճաշելու։ Որբանոցի կառավարիչը տեղյակ չէր նրա պլաններից, և երբ նրան ասում են, թե պետք է թույլտվություն վերցնել, պատասխանում է․ «Դատարկ բան է, դուք գնում եք դաստիարակի հետ։ Ես ռոճիկ եմ ստացել, տրամադրությունս լավ է, ուզում եմ ուրախանալ, իսկ մենակ անհնար է։ Ուզում եմ իմանալ նաև, թե որբերը կարո՞ղ են ուրախանալ և ինչպես են ուրախանում»։

2․ Ընկերը

Հենց որբանոցում է Չարենցը ծանոթանում հայ գրականության ականավոր գործիչներից շատերի հետ։ Նրանց թվում էր Գուրգեն Մահարին։ Մահարին դառնում է գրողի գրական ընկերը, տառապանքների ականատեսն ու աջակիցը։ Մինչև կյանքի վերջ նրանց ընկերությունը պահպանվեց, թեև Մահարին գտնվում էր աքսորում։

3․ Հավիտենական սերը

Որբանոցը բեկումնային շրջան էր Չարենցի համար։ Որբանոցում էր աշխատում նաև Չարենցի հավիտենական սերը` Արփենիկ Չարենցը։

Հայտնի փաստ է, որ Եղիշե Չարենցի անձնական կյանքը եղել է շատ բուռն և լի բազմաթիվ սիրային արկածներով: Սակայն Արփենիկը մնաց նրա հավերժական սերը, որին չկարողացան խամրեցնել ո՛չ ժամանակը, և ո՛չ էլ այլ կանայք։

1926թ․-ի դեկտեմբերի վերջին կտրուկ վատանում է Չարենցի կնոջ՝ Արփենիկի առողջական վիճակը: Նրա մոտ հղիության հետ կապված բարդություններ են ի հայտ գալիս, և 1927-ի հունվարի 1-ին Արփենիկը մահանում է: Հոգեկան ծանրագույն վիճակում էր գտնվում Չարենցը: Արդեն գերեզմանի մոտ նա դիմադրել է, չի թողել, որ դագաղը գերեզմանափոս իջեցնեն, ստիպել է բացել կափարիչը և կրկին ու կրկին հպվել Արփենիկի դեմքին։

Վկայություններ կան նաև, որ Արփենիկի դագաղում, ապակյա տարայի մեջ Չարենցը թողնում է ինչ-որ ձեռագրեր՝ հավանաբար նվիրված Արփենիկին։

Թաղումից հետո հաջորդ օրն իսկ Չարենցը տան բակում՝ խարույկի մեջ, այրել է հանգուցյալ կնոջ բոլոր զգեստները։

Չարենցը Արփենիկի թաղման արարողությունից առաջ հանել էր տվել կնոջ գիպսե դիմակն ու ձեռքի կրկնօրինակը։ Դրանք միշտ նրա հետ են եղել, ներշնչել են նրան, իսկ մյուսներին՝ վախեցրել։

d=4-(-2)=4+2=6
a₁=(-2)
d=6
n=5

a₅=-2+(5+1)*6
a₅=-2+4*6
a₅=-2+24=22

x=1*q
9-x*q
q=q*q
q²=9
q=+3
x=q=+3

Պատ․՝3 կամ -3

17

Մեսրոպ Մաշտոցը ծնվել է 361թ. Տարոն գավառի Հացեկաց գյուղում։ Կրթությունը ստացել է Տարոնում, որից հետո գնում է Վաղարշապատ և Խոսրով զինվորական ծառայության։ Մաշտոցը հիանալի գիտեր մայրենի լեզուն, հունարեն, ասորերեն։ Մաշտոցը գնում է Գողթան գավառը և զբաղվում քրիստոնեական քարոզչությամբ։ Նա մտածում է Աստվածաշնչի հայերեն գրավոր թարգմանության մասին։ Մեսրոպ Մաշտոցը Գողթան գավառից վերադառնում է Վաղարշապատ ու հայոց կաթողիկոս Սահակ Պարթևին պատմում է հայ գրեր ունենալու իր մտադրության մասին, քաթողիկոսը հավանում է այդ միտքը։ Եկեղեցական ժողովում որոշվում է «հայ ազգի համար նշանագրեր գտնել»։ Վռամ Շապուհ արքան հասկանում է, որ սա պետության համար կարևոր գործ է ու աջակցում է Մեսրոպ Մաշտոցին և Սահակ Պարթևին։ Վռամ Շապուհի կարգադրությամբ Մաշտոցը նշանագրեր ստեղծելու նպատակով մի խումբ աշակերտների հետ մեկնում է Եդեսիա։ Եդեսիայում Մաշտոցը 405թ. ստեղծում է Հայոց Այբուբենը։ Հայերեն թարգմանված ու գրված առաջին նախադասությունն Աստվածաշնչից էր . «Ճանաչել զիմաստութիւուն եւ զխրատ, իմանալ զբանս հանճարոյ»։ Վերադարձող Մեսրոպ Մաշտոցին Երասխի ափին դիմավորում են Վռամ Շապուհ արքան, Սահակ Պարթևը, կաթողիկոսը, նախարարները, ժողովրդի բազմությունը և ուղեկցում են մայրաքաղաք։

5-րդ դարում ստեղծվեց և մեծ վերելք ապրեց հայ պատմագրությունը։ Հայ դասական պատմագրության սյունը Մովսես Խորենացու «Հայոց Պատմությունն է» , որը հայ ժողովրդի պատմությունը հնագույն ժամանակներից մինչև 440թ: Մովսես Խորենացին իր դարաշրջանի հայ պատմիչներից առաջինն էր, ով ամբողչական շարադրեց հայոց պատմությունը։ Կորյուն վարդապետը գրել է «Վարք Մաշտոցի» երկը, որը նվիրել է իր ուսուցչի ՝ Մեսրոպ Մաշտոցի կյանքին և գործունեությանը։ Ագաթանգեղոսի «Հայոց Պատմությունը» նվիրված է Ս.Գրիգորի և Տրդատ Մեծ թագավորի կյանքին ու գործունեությանը: Փավստոս Բյուզանդի «Հայոց Պատմությունը» ընդգրկում է Հայոց աշխարհի 4-րդ դարի սկզբից մինչև 385-387թթ ընդգրկող պատմությունը։ 5-րդ դարի կեսերից հայ ժողովրդի մղած ազատագրական պայքարը նկարագրված է Եղիշեի «Վարդանի և Հայոց պատերազմի» մասին ու Ղազար Փարպեցու «Հայոց Պատմություն» երկերում։ Եղիշեի երկը նվիրված է Վարդան Մամիկոնյանի գլխավորած հզոր ապստամբությունը, իսկ Ղազար Փարպեցին մանրամասն ներկայացրել է Վահան Մամիկոնյանի գլխավորած ապստամբությունը։ 6-րդ դարում մինչև 661թ. իրադարձությունները նկարագրված են Սեբեոսի «Պատմությունում»։ Հեղինակը հատուկ ուշադրություն է դարձրել հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարին և հայոց ամբողջական ու անկախ պետության վերականգման ուղղված հայ գործիչների ջանքերին։ Մովսես Կաղականտվացին իր «Աղվանից աշխարհի պատմությունում» գրել է Հայոց Արևելից կողմանց ՝ Արցախ և Ուտիք աշխարհների մասին։ 8-րդ դարի պատմիչ Ղևոնդը իր «Պատմություն» երկում նկարագրել է հայ ժողովրդի ծանր վիճակը և հերոսական պայքարն արաբական տիրապետության դեմ։

9-րդ դարի երկրորդ կեսին Հայաստանի անկախության վերականգնման համար կային նպաստավոր պայմաններ։ Արաբական խալիֆայությունը թուլացել էր, իսկ Բյուզանդիան ամեն կերպ խրախուսում էր Հայաստանի առանձնանալու քայլերը։ Անկախության վերականգնման հարցում համաձայն էին հայկական բոլոր խավերը։ 869 թ. հայոց կաթողիկոս Զաքարիա Ձագեցու նախաձեռնությամբ հրավիրվեց հայ իշխանների ժողով, որտեղ որոշվեց Աշոտ Բագրատունուն հռչակել արքա և այդ նպատակով դիմել խալիֆայությանը։ Սակայն չստացվեց։ 876 թ. բյուզանդական կայսր Վասիլ 1-նը, որը ծագումով հայ Արշակունիների տոհմից էր պատվիրակություն է ուղարկում Աշոտ Բագրատունու մոտ՝ որպես թագակիր ասպետի և թագ խնդրում նրանից։ Դրանով Բագրատունիների հեղինակության բարձրացմանում էր։ Աշոտ Բագրատունին բացահայտում է արաբ ոստիկանի ծրագրած դավադրությունն ու նրան ձիու փոխարեն ջորի են նստեցնում և վտարում Հայաստանից, իսկ Խալիֆայությունը ամեն կերպ ցանկանում է թաքցնել իր մեղավորությունը։ 885 թ. Խալիֆը ստիպված թագ է ուղարկում Աշոտ Բագրատունուն և նրան ճանաչում հայոց թագավոր։ Աշոտին թագ և արքայական ընծաներ է ուղարկում նաև կայսր Վասիլ 1- ինը։ 885 թ. Բագարանում մեծ հանդիսավորությամբ կաթողիկոս Գևորգ Գառնեցու կողմից Աշոտ Բագրատունին օծվում է հայոց թագավոր Աշոտ 1-ին անունով (885-890թթ.)։ Աշոտ 1-նը մինչև թագավոր օծվելը եղել է թագավորի ու ղեկավարի դերում, քանի որ ինքն էր հարկերը հավաքում, պետությունով զբաղվում։ Իրականում նա թագավոր է եղել 5 տարի, սակայն դե ֆակտո 35 տարի է ղեկավարել՝ թագավորական տարիներն նույնպես հաշված։

Քանի որ Աշոտ Բագրատունու շնորհիվ Հայաստանը անկախացավ, անհրաժեշտ էր ամրապնդել այդ անկախությունը, բայց արաբները համաձայն չէին հայերի անկախության հետ։ Նրանք հարձակվեցին հայերի վրա, սակայն հաջողության չհասան։ Գագիկ Արծրունու և Սյունիքի նախարարության միջև վեճ էր առաջացել Նախճավան գավառի պատկանելության շուրջ։ 908 թ. Յուսուֆը թագ է ուղարկում դժգոհ Գագիկին և հռչակում հայոց թագավոր։ Նրանք միասին ներխուժում են Հայաստան, սակայն հայերը չհանձնվեցին։ Գազազած Յուսուֆը Սմբատին սպանեց և մարմինը խաչեց Դվինի դարպասներին։ Սա անկախությունը կորցնելու լուրջ վտանգ էր ներկայացնում։ Հայ ժողովուրդը կրկին ոտքի կանգնեց։ Արաբները կրկին հարձակվեցին հայերի վրա։ Հայ ժողովրդի պայքարը գլխավորեց Աշոտ 2-րդը, որին ժողովուրդը կոչեց Երկաթ Աշոտ։ Նրա շուրջը համախմբվեցին հայ իշխանները, վերակազմվեց բանակը 921 թ. Սևանի ճակատամարտում Աշոտ Երկաթը ջախջախեց արաբ զորավար Բեշիրի զորքին։ Սևանից նահանջող արաբները պարտություն կրեցին Գառնիի մոտ Գևորգ Մարզպետուն ու փոքրաթիվ ջոկատից։ Աշոտ Երկաթը իր թագադրության վայրը՝ Երազգավորսը դարձրեց մայրաքաղաք: 922 թ. Բաղդադի խալիֆը ոչ միայն թագ ուղարկեց Աշոտին, այլև նրան ճանաչեց շահնշահ (արքայից արքա)։ Դա նշանակում էր, որ հայոց թագավորը գերապատվություն էր ստանում ինչպես հարևան երկրների, այնպես էլ արաբական ամիրայությունների նկատմամբ։

894 թվականին տեղի է ունենում սարսափելի բնական աղետ՝ երկրաշարժ, որի պատճառով Դվին մայրաքաղաքը դառնում է կիսավեր և անպաշտպան։ Երկրաշարժի պատճառով զոհվում է շուրջ 70 հազար մարդ։ Օգտվելով բարենպաստ պայմաններից՝ Աֆշինը նորից զորք է հավաքում և ներխուժում Հայաստան։ Ճակատամարտը տեղի է ունենում Արագածոտն գավառի Դողս գյուղում, որտեղ Աֆշինի զորքերը ջախջախիչ պարտության են կրում և ստիպված լինում խաղաղություն խնդրել Սմբատից։ Հայաստանում հաստատվում է կարճատև խաղաղություն, որը Սմբատն օգտագործում է կենտրոնացված պետություն հիմնելու համար։ 901 թվականին Յուսուֆը արշավում է Հայաստան և գրավում Դվինը։ Սմբատը պաշարում է քաղաքը և հետ գրավում այն․ Յուսուֆը հետ է գնում։ 903 թվականին աբխազները սկսում են ասպատակել Գուգարքը և Վիրքը։ Սմբատը հավաքում է մեծ զորք և արշավում Աբխազաց թագավորություն, գրավում, մի շարք աբխազական գավառներ միացնում է իր երկրին։ Նա միանգամից թագ է ուղարկում Գագիկին և նրան ճանաչում «հայոց արքա»։ Միաժամանակ՝ 909 թվականին Յուսուֆը զորքով ներխուժում է Հայաստան։ Վճռական ճակատամարտը տեղի է 910 թվականին ունենում Ձկնավաճառում, որտեղ Սմբատը պարտվում է, քանի որ դավաճանում են նրան։

Սմբատ Ա-ի որդին՝ Աշոտ Բ Երկաթը, տևական պայքարում վտարել է արաբներին, սանձել կենտրոնախույս ուժերին, միավորել երկիրը։ Անզավակ Աշոտ Բ-ին հաջորդել է եղբայրը՝ Կարսի կառավարիչ Աբասը։ Նա Բագրատունիների արքունիքը տեղափոխել է Կարս, իսկ կաթողիկոսական աթոռը՝ Աղթամար կղզուց Շիրակ։ Աշոտ Գ Ողորմածի օրոք սկսվել է Բագրատունյաց Հայաստանի բարգավաճման նոր ժամանակաշրջան։ Բագրատունիների թագավորությունը տարբեր ժամանակամիջոցներում տարբեր մայրաքաղաքներ ուներ՝ Դվին, Շիրակավան, Բագարան, Կարս, Անի։ Անին շատ արագ մեծացավ, բարգավաճեց, հատկապես՝ Սմբատ Բ Տիեզերակալ արքայի գահակալման տարիներին (977-990)։ Այդ տարիներին Անին, Կոստանդնուպոլսից ու Անտիոքից հետո, իր 120-150.000 բնակչությամբ աշխարհի երրորդ քաղաքն էր։ Հայոց արքաները մեծ ուշադրություն էին դարձնում Անիին, որը պատմական աղբյուրներում հանդես է գալիս որպես «մեծ ու շեն, տիեզերական» մակդիրներով։