Հայրիկը շատ հոգատար էր տասը երեխաներից ամեն մեկի հանդեպ: Երբ մեկը հիվանդանում էր` մոտենում էր գրկում, գուրգուրում, տաքությունն իմանում, հետո հարցնում. «Սիրուն ջան, ի՞նչ ես ուզում որ բերեմ…»: Երբ ասում էինք` ոչինչ, բացականչում էր. «Պա´հ, էդ ինչ դժվար բան ուզեցիր. ես ոչինչը ո՞րտեղից գտնեմ…»:
Գնում էր և վերադարձին հետը բերում էր նարինջ, Գանձակի խաղող կամ խնձոր: Սովորաբար դա ձմեռն էր լինում, երբ հիվանդանում էինք անգինայով: Իսկ առհասարակ, քիչ էինք հիվանդանում:
***
Մարդու զարգացման գործում ընթերցանությանը, ինքնակրթությանը, զրույցին, անձնական շփումներին ավելի մեծ տեղ էր տալիս, քան դպրոցին:  Հաճախ էր ասում. «Մեր տունը ձեզ համալսարան»: Եվ իրոք, մեր տունը մի համալսարան էր հայրիկի ճոխ գրադարանով, նշանավոր հյուրերով, իմաստուն զրույցներով, ժամանակի իրականության հետ ունեցած լայն շփումներով: Շատ էր ուզում, որ երեխաները դառնան նուրբ և ազնիվ ճաշակի տեր մարդիկ:
Ասում էր.-Ամենից շատ ինձ մարդու անճաշակ լինելն է բարկացնում: Ամենագլխավորը կյանքում` ճաշակն է: Ճաշակը կյանքի բույրն է:

Անց կացա՜ն…
Օրերս թըռան, ա՜նց կացա՜ն.
Ախ ու վախով, դարդերով
Սիրտըս կերա՜ն, ա՜նց կացա՜ն:

* * *
Վերջացա՜վ…
Կյանքս մաշվեց, վերջացա՜վ.
Ինչ հույս արի` փուչ էլավ,
Ինչ խնդություն` վերջը ցա՜վ:

1890
—————————————————-

* * *
Հիմա բացե՜լ են հանդես
Երգիչները իմ անտես.
Ջա՜ն, հայրենի ծղրիդներ,
Ո՞վ է լսում հիմի ձեզ:

* * *

Ե՛տ չեկա՜վ…
Գնա՜ց, գնա՜ց, ետ չեկավ,
Անկուշտ մահին, սև հողին
Գերի մնաց, ե՜տ չեկավ:

1.Արեգ Թումանյանի «գողությունը»

Արեգ Թումանյանի «գողությունը» թերևս մի առավել հետաքրքիր ստեղծագործություն է, որի մեջ արտացոլվում է սուր սոցիալական քննադատություն։ Այս ստեղծագործությունը մի պատմություն է ներկայացնում, որտեղ պարզվում է, թե ինչպես մի մարդ փորձում է գտնել արդարություն իր կյանքում, երբ գողություն է տեղի ունենում։ Գրքում խոսվում է բարոյականության, արժեքների և անձի խղճի մասին, երբ մի մասնավոր գործողություն ազդեցություն է ունենում անձի և հասարակության վրա։

2. Ավետիք Իսահակյանի անհանգստությունը

Ավետիք Իսահակյանի «Անհանգստությունը» ստեղծագործությունը վերաբերում է նրա հոգևոր ներաշխարհի և մարդու էության, նրա ներքին անհանգստությունների մասին։ Իսահակյանը հաճախ իր ստեղծագործություններում անդրադառնում է կյանքի անորոշությանը, մղումներին և անհանգստություններին, որոնք մարդը հաղթահարում է կամ փորձում հասկանալ։

«Անհանգստությունը» առանձնանում է իր խորությամբ, որտեղ հեղինակը քննարկում է մարդու էությունը, նրա ներսում տիրող անպայմանության, վախերի և կյանքի անորոշության զգացողությունները։ Գրքում զգացվում է բնության և մարդու հարաբերությունների քննումը՝ ինչքան էլ անհանգստությունն ու իրողությունները ազդեն մարդուն, նրա հոգևոր աշխարհի վրա։

3. Թումանյանի սրտի տեղաշարժը

Թումանյանի «Սրտի տեղաշարժը» ստեղծագործությունը ստեղծվել է որպես ներշնչված մի շարք մտածումների ու ինքնաքննության արդյունք։ Պատմվածքում Թումանյանը փորձում է պատկերել սրտի ու հոգու վիճակը, երբ մարդը փորձում է իր ներսում գտնել հարմոնիա ու հավասարակշռություն՝ կյանքի բարդությունների և խառնաշփոթության մեջ։

Այս ստեղծագործությունը նույնպես անդրադառնում է այն թեմաներին, ինչպիսիք են մարդու խորին, անձնական աշխարհը, ներքին խառնաշփոթը, սրտի ու մտքերի «տեղաշարժը», որը հաճախ բացատրվում է որպես հուզական անկայունություն կամ հոգեկան խառնաշփոթ։

Թումանյանը այստեղ չնայած ներքին պայքարի պատկերներին, մշտապես մնում է այնպիսի մի հեղինակ, ով գտնում է բաներ, որոնք գուցե թե հուշում են կյանքի մեծ արժեքները՝ նույնիսկ հակասական, բարդ պահերին։

4. Ի կատար ածված կամքը

«Ի կատար ածված կամքը» թումանյանական ստեղծագործություն է, որը կենտրոնացած է մարդու կամքի ու նրա կատարած գործողությունների միջև կապի վրա։ Պատմվածքում Թումանյանը ներկայացնում է այնպիսի կերպարներ, որոնք կռվում են իրենց ներսում՝ ստուգելու, թե ինչպիսի ազդեցություն ունեն նրանց որոշումները ու գործողությունները՝ կապված իրենց կամքի ուժի հետ։

«Ի կատար ածված կամքը» շատ հստակ հարցադրում է անում մարդու ընտրությունների, դրանց հետևանքների և այդ ընտրությունների խաչմերուկներում խեղճացող հոգու մասին։ Թումանյանն այստեղ ցանկանում է ցույց տալ, որ երբ մարդն իրականացնում է իր կամքը՝ առանց նախապես մտածելու կամ գիտակցելու դրա հետևանքները, երբեմն այդ գործողությունները կարող են բերել անհանգստության, վրդովմունքների կամ նույնիսկ ցավի։

Թումանյանը փորձում է նաև անդրադառնալ մարդկային անկեղծության և էթիկական հարցերին՝ բերելով այն մտավարժությունը, թե ինչպես մարդը պետք է իր կամքը «համակարգի» և հասկանա, թե որն է իսկապես ճիշտ կամ դրական որոշումը։