Թեմատիկ հարցեր.

.Ինչպե՞ս  են  դասակարգվում  նյութերն  ըստ  բաղադրության

Նյութերն ըստ բաղադրության կարելի է դասակարգել մի քանի հիմնական կատեգորիաներով. Դրանք ներառում են պարզ նյութեր, բարդ նյութեր և խառնուրդներ:

Պարզ նյութեր
Պարզ նյութերը բաղկացած են միայն մեկ տեսակի ատոմներից կամ մոլեկուլներից: Այս նյութերը չպատրաստվում են այլ նյութերից, ուստի նրանք չեն կարելի բաժանել ավելի պարզ բաղադրիչների:

Զանգվածային կամ տարրեր: Միակ ատոմներից բաղկացած նյութեր (օրինակ՝ թթվածին O₂, երկաթ Fe):
Մոլեկուլներ: Միավորված ատոմների խմբեր (օրինակ՝ ջուր H₂O, ածխաթթու CO₂):
Բարդ նյութեր
Բարդ նյութերը կազմված են երկու կամ ավելի տարրերից, որոնք կապված են քիմիական կապերով: Բարդ նյութերը չեն կարող նորից բաժանվել պարզ նյութերի, առանց քիմիական արձագանքների.

Միացություններ: Նյութեր, որոնք կազմված են երկու կամ ավելի տարրերից (օրինակ՝ սոդա NaCl, ածխաթթու CO₂):

.Ինչպե՞ս  են  դասակարգվում  նյութերն  ըստ  ծագումնաբանության

Նյութերը ըստ ծագումնաբանության դասակարգվում են երեք հիմնական խմբերի՝ բնական, արհեստական և սինթետիկ նյութեր:

Բնական նյութեր
Բնական նյութերը գոյություն ունեն բնության մեջ և չեն պահանջում մարդկային միջամտություն իրենց գոյացման համար: Դրանք հայտնաբերվում են բնության մեջ և օգտագործվում են, հիմնականում՝ բնական վիճակում կամ հետագա մշակմամբ:

Օրգանական բնական նյութեր՝ կենդանի օրգանիզմների կողմից ստեղծված նյութեր (օրինակ՝ բուսական յուղեր, կենդանական մթերքներ, հյուսվածքներ):
Հանածոներ և հանքանյութեր՝ բնական ճանապարհով առաջացած և հողի տակ գտնվող նյութեր (օրինակ՝ քարեր, մետաղներ, ածխածին, նավթ):
Բուսական ու կենդանական նյութեր՝ բնական աղբյուրներից ստացված նյութեր (օրինակ՝ բամբուկ, քաշ, գորգեր):
Արհեստական նյութեր
Արհեստական նյութերը ստեղծվում են մարդու կողմից՝ օգտագործելով բնական նյութերը կամ դրանք փոխելով՝ ստանալով նոր նյութեր: Այս նյութերը մշակվում են տարբեր տեխնոլոգիաներով, սակայն իրենց աղբյուրները բնական են:

.Անօրգանական  նյութերի  ինչպիսի՞ օրինակներ  գիտեք, գրեք  նյութերի բանաձևերը  և անվանեք:

Անօրգանական նյութերը այն նյութերն են, որոնք չեն պարունակում ածխածնի (կամ պարունակում են այն միայն որպես մի մաս՝ առանց կապվելու հիդրոգենի հետ), և որոնք սովորաբար չեն հանդիսանում կենդանի օրգանիզմների բաղադրիչներ: Դրանց մեջ կարելի է հանդիպել տարբեր տարրեր և միացություններ, որոնք ունեն բազմաթիվ կարևոր օգտագործումներ:

Ահա անօրգանական նյութերի որոշ օրինակներ՝ նրանց բանաձևերով ու անուններով.

1. Ջուր
   • Բանաձև: H₂O
   • Անուն: Ջուր
   • Ջուրը կյանքի համար անհրաժեշտ նյութ է և գոյություն ունի բնության մեջ տարբեր վիճակներում (ուղղակի կամ գոլորշի).
2. Ածխաթթու գազ
   • Բանաձև: CO₂
   • Անուն: Ածխաթթու գազ
   • Այս գազը գոյություն ունի բնության մեջ և տարածված է մթնոլորտում: Այն արտադրվում է բույսերի շնչառությունից և վառելիքի այրումից:
3. Ամոնիակ
   • Բանաձև: NH₃
   • Անուն: Ամոնիակ
   • Ամոնիակը օգտագործվում է պարարտանյութերի արտադրությունում և որպես օրգանական կամ անօրգանական միացությունների սինթեզում:
4. Ածխածնի մոնօքսիդ
   • Բանաձև: CO
   • Անուն: Ածխածնի մոնօքսիդ
   • Դա թունավոր գազ է, որը առաջանում է անբավարար վառելիքի այրումից:
5. Նատրիումի խլորիդ
   • Բանաձև: NaCl
   • Անուն: Նատրիումի խլորիդ (կամ աղ)
   • Այս նյութը սովորաբար օգտագործվում է սննդի մեջ՝ որպես համեմունք, և նաև կոսմետիկ և բժշկական արդյունաբերություններում:
6. Կալցիումի կարբոնատ
   • Բանաձև: CaCO₃
   • Անուն: Կալցիումի կարբոնատ
   • Կալցիումի կարբոնատը օգտագործվում է շինարարական նյութերում (մարմիների և պատերի համար), ինչպես նաև պատրաստվում է կրաքարից:
7. Քվարց
   • Բանաձև: SiO₂
   • Անուն: Քվարց
   • Քվարցը ծառայում է որպես հանքանյութ, և այն լայնորեն կիրառվում է էլեկտրոնիկայում, ապակու արտադրության մեջ:
8. Սուլֆուրի դյուդրիդ
   • Բանաձև: SO₂
   • Անուն: Սուլֆուրի դյուդրիդ
   • Սուլֆուրի դյուդրիդը տոքսիկ գազ է, որն արտադրվում է վառելիքի այրման արդյունքում:

.Օրգանական  նյութերի  ինչպիսի՞  օրինակներ  գիտեք, գրեք  նյութերի բանաձևերը  և անվանեք

Օրգանական նյութերը այն նյութերն են, որոնք հիմնականում պարունակում են ածխածնի (C) ատոմներ և սովորաբար միավորվում են հիդրոգենի (H) ատոմների հետ՝ ձևավորելով մոլեկուլներ, որոնք կարող են նաև պարունակել թթվածին (O), ազոտ (N), սուլֆուր (S), ֆոսֆոր (P) և այլ տարրեր։ Օրգանական նյութերը հիմնականում կապված են կենդանի օրգանիզմների և կենսաբառարանական պրոցեսների հետ, սակայն դրանց մեծ մասը սինթեզվում է նաև լաբորատոր պայմաններում:

Ահա օրգանական նյութերի որոշ օրինակներ՝ նրանց բանաձևերով ու անուններով:

1. Մեթան
   • Բանաձև: CH₄
   • Անուն: Մեթան
   • Մեթանը պարզ օրգանական միացություն է, որը գազային վիճակում գոյություն ունի: Այն հանդիսանում է բնական գազի հիմնական բաղադրիչը:
2. Զատիկաթթու
   • Բանաձև: C₂H₄O₂
   • Անուն: Զատիկաթթու
   • Զատիկաթթուն (էթանոիկ թթու) հայտնի է որպես էթանոլի սուր համը կամ քացախ: Այն ունի սննդամթերքի մեջ կիրառություն և նաև արդյունաբերությունում:
3. Էթանոլ (Ալկոհոլ)
   • Բանաձև: C₂H₅OH
   • Անուն: Էթանոլ
   • Էթանոլը կամ ալկոհոլը օգտագործվում է խմիչքներում, դեղամիջոցներում, ինչպես նաև որպես լուծիչ տարբեր արդյունաբերություններում:
4. Գլուկոզա
   • Բանաձև: C₆H₁₂O₆
   • Անուն: Գլուկոզա
   • Գլուկոզան շաքար է, որն օգտագործվում է օրգանիզմի էներգիայի աղբյուրի որպես հիմնական սննդանյութ:
5. Բենզոլ
   • Բանաձև: C₆H₆
   • Անուն: Բենզոլ
   • Բենզոլը առանց գույնի ուխտված հեղուկ է, որը օգտագործվում է որպես լուծիչ և քիմիական արդյունաբերության մեջ:
6. Ացետիլեն
   • Բանաձև: C₂H₂
   • Անուն: Ացետիլեն
   • Ացետիլենը գազային օրգանական նյութ է, որը լայնորեն օգտագործվում է տարբեր արդյունաբերություններում, այդ թվում՝ Welding գործընթացում:
7. Ֆորմալդեհիդ
   • Բանաձև: CH₂O
   • Անուն: Ֆորմալդեհիդ
   • Ֆորմալդեհիդը քիմիական նյութ է, որը լայնորեն օգտագործվում է պլաստմասսաների, ծավալավոր շինանյութերի և որպես կոնսերվանտ:
8. Սուկրալոզա (շաքար)
   • Բանաձև: C₁₂H₂₂O₁₁
   • Անուն: Սուկրալոզա
   • Սուկրալոզան օրգանական նյութ է, որը հաճախ հանդիպում է որպես բնական շաքար կամ այդպես կոչված «աղանդների շաքար».
9. Պոլիպրոպիլեն (Պլաստիկ)
   • Բանաձև: (C₃H₆)ₙ
   • Անուն: Պոլիպրոպիլեն
   • Պոլիպրոպիլենը սինթետիկ պոլիմեր է, որը լայնորեն օգտագործվում է պլաստիկե արտադրանքների համար՝ տոպրակներ, տարաներ, փաթեթավորման նյութեր:
10. Պոլիեսթեր
    • Բանաձև: (C₈H₆O₄)n
    • Անուն: Պոլիեսթեր
    • Պոլիեսթերը բազմաբնույթ օրգանական միացություններ են, որոնք օգտագործվում են տեքստիլ և այլ արտադրական ոլորտներում՝ որպես պարագաների մասեր:

Ո՞ր  նյութերն  են  ավելի  շատ, օրգանականը, թե՞ անօրգանականը, պատասխանը հիմնավորեք:

Բոլորովին համեմատել օրգանական և անօրգանական նյութերի քանակները շատ դժվար է, քանի որ դրանց թվային հարաբերությունները տարբեր են կախված բնագավառներից և օգտագործման ոլորտներից: Այնուամենայնիվ, կարելի է ասել, որ օրգանական նյութերն ավելի շատ են, և այս իրողությունը կարելի է հիմնավորել մի քանի հիմնական պատճառներով.

1. Կենդանի օրգանիզմներ՝ օրգանական նյութերի մեծ քանակի աղբյուր
Օրգանական նյութերի մեծ մասը գոյանում է կենդանի օրգանիզմների նյութափոխանակության գործընթացներում, որոնք կատարում են բարդ օրգանական միացությունների սինթեզ: Օրգանիզմները պարունակում են բարդ օրգանական միացություններ՝ սպիտակուցներ, ճարպեր, ածխաջրեր և այլն, որոնք կազմում են օրգանական նյութերի հիմնական մասը:

Օրգանիզմների մարմիններում բազմաթիվ օրգանական նյութեր պետք է գոյություն ունենան՝ սկսած պարզ շաքարներից (օրինակ՝ գլուկոզա) մինչև բարդ պրոտեիններ և լիպիդներ: Այս նյութերը կենդանի օրգանիզմների հիմնական բաղադրիչներն են, որոնք բնության մեջ անչափ մեծ քանակությամբ տարածված են:

2. Օրգանական քիմիայի բազմազանությունը
Օրգանական քիմիան ուսումնասիրում է ածխածնի պարունակող միացությունները, որոնք կարող են խառնվել այլ տարրերի (հիդրոգեն, թթվածին, ազոտ և այլն) հետ, ստեղծելով հսկայական բազմազանություն: Սա նշանակում է, որ բազմաթիվ տարբեր միացություններ, ինչպիսիք են պոլիմերները, միացությունները, ազոտային, ածխաջրածնային կամ օքսիդային միացություններն, դրանց բոլոր տեսակները ունեն միլիարդավոր տարբերակներ:

Օրգանական միացությունները բազմաթիվ գործառույթներ են կատարում՝ դրանք գտնվում են ամեն տեղ՝ սննդի մեջ, դեղամիջոցներում, տեխնոլոգիաներում և այլն:

3. Սինթետիկ օրգանական նյութերը
Անօրգանական նյութերը կարող են որոշակիորեն սահմանափակվել այն տարրերի և միացությունների բազմազանությամբ, որոնք դրանք պարունակում են: Օրգանական նյութերը, սակայն, սովորաբար ավելի մեծ ընտրություն ունեն, հատկապես մարդկային գործունեության պատճառով: Դրա օրինակն են սինթետիկ օրգանական պոլիմերները (ինչպիսիք են պլաստիկները), որոնք այժմ անչափ տարածված են արդյունաբերության մեջ՝ սկսած բժշկության սարքերից մինչև կառուցվածքային նյութեր:

Հաշվարկային֊  լաբորատոր  փորձեր` <<Անօրգանական շղթաներ>>

• Մետաղ—>հիմնային օքսիդ—>հիմք—>աղ  Mg→ MgO →Mg(OH)₂→  MgCl₂

Հաշվեք  քանի՞գրամ  աղ  MgCl₂  կստացվի, եթե  այրել  ենք  a  գրամ մագնեզիում:

• Ոչմետաղ→ թթվային  օքսիդ→ թթու→ աղ P→P₂O₅→H₃PO₄ →Na₃PO₄

Հաշվեք  քանի՞ գրամ  աղ`Na₃PO₄ կստացվի, եթե այրել են  b  գրամ ֆոսֆոր:

Առաջադրանք. Գրեք   անօրգանական  շղթաների  ռեակցիաների  հավասարումները, հավասարեցրեք, նշեք  ռեակցիայի  տեսակը, կատարեք  հաշվարկը:

Օքսիդներ դասակարգումը, ստացումը, հատկությունները

Առաջադրանքներ. հետևյալ օքսիդները՝ K₂O, SO₂, N₂O₃, CaO, P₂O₅, Al₂O₃, FeO, SO₃, N₂O₅, ZnO,    

                                   CO,  N₂O,  BaO,  CO₂,  SiO₂,  MgO,  Na₂O,  Fe₂O₃,  Mn₂O₇

1. Դասակարգեք  հիմնային, թթվային, երկդիմի, անտարբեր  օքսիդների:Օքսիդները այն քիմիական միացություններն են, որոնք բաղկացած են երկուսից՝ թթվածնից և մեկ այլ տարրից։ Հիմնային, թթվային, երկդիմի և անտարբեր օքսիդները դասակարգվում են ըստ իրենց հատկությունների և նրանց արձագանքների բնույթից:
   
   1. Հիմնային օքսիդներ (Basic Oxides)
   Հիմնային օքսիդները այն օքսիդներն են, որոնք արձագանքում են թթուների հետ, և սովորաբար առաջացնում են աղեր և ջուր։ Այս օքսիդները հիմնականում մետաղներից են կազմված և որոշ դեպքերում լուծվում են ջրի մեջ, ձևավորելով հիմքեր։
   
   Օրինակներ:
   Նատրիումի օքսիդ (Na₂O):
   Հիմնական հատկություն՝ արձագանքում է ջրի հետ՝ կազմելով նատրիումի հիդրօքսիդ (NaOH):
   Կալցիումի օքսիդ (CaO):
   Հիմնական հատկություն՝ արձագանքում է ջրի հետ՝ կազմելով կալցիումի հիդրօքսիդ (Ca(OH)₂):
   Մագնեզիումի օքսիդ (MgO):
   Հիմնական հատկություն՝ լուծվում է ջրի մեջ՝ կազմելով մագնեզիումի հիդրօքսիդ (Mg(OH)₂):
   2. Թթվային օքսիդներ (Acidic Oxides)
   Թթվային օքսիդները այն օքսիդներն են, որոնք արձագանքում են ջրի հետ և ձևավորում են թթուներ, կամ արձագանքում են հիմքերի հետ՝ կազմելով աղեր։ Այս օքսիդները հիմնականում բաղկացած են ոչ մետաղներից։
   
   Օրինակներ:
   Ածխաթթվի օքսիդ (CO₂):
   Հանդիպում է ջրի հետ՝ կազմելով ածխաթթու (H₂CO₃), որը թթու է։
   Թթվածնի քլորիդ (SO₂):
   Արձագանքում է ջրի հետ՝ ձևավորելով հալեցնող թթու (H₂SO₃), որը թթու է։
   Նիտրոսի քլորիդ (NO₂):
   Արձագանքում է ջրի հետ՝ ստեղծելով նիտրաթթու (HNO₃), որը թթու է։
2. որոշեք տարրերի ատոմների  օքսիդացման  աստիճանները:Տարրերի ատոմների օքսիդացման աստիճանը ցույց է տալիս, թե որքանով է մի տարրի ատոմը կորցրել կամ ստացել էլեկտրոններ՝ մոլեկուլում կամ միացումներում: Օքսիդացման աստիճանը որոշվում է որոշակի կանոններով, որոնք կիրառվում են քիմիական միացությունների և դրանց տարրերի համար:
   Օքսիդացման աստիճանները որոշելու համար պետք է հետևել որոշ կանոններին:
   Օքսիդացման աստիճանների որոշման հիմնական կանոնները.
   Ատոմի օքսիդացման աստիճանը՝ մաքուր տարրերում
   Մաքուր տարրի օքսիդացման աստիճանը միշտ 0 է:Օրինակ՝ Fe (Fe ատոմը մաքուր վիճակում)՝ օքսիդացման աստիճան = 0:
   Օրինակ՝ O₂ (օքսիգեն մոլեկուլ)՝ օքսիդացման աստիճան = 0:
   Օքսիգենի (O) օքսիդացման աստիճանը
   Հաճախակի Օքսիգենը ունի օքսիդացման աստիճան -2, բացառությամբ որոշ միացությունների, օրինակ՝ օքսիդների որոշ տեսակներում, ինչպիսիք են պերօքսիդները:Օրինակ՝ H₂O (ջուր)՝ O-ի օքսիդացման աստիճան = -2
   Օրինակ՝ H₂O₂ (հիդրոժեն պերօքսիդ)՝ O-ի օքսիդացման աստիճան = -1 (պերօքսիդում):
3. գրեք բոլոր օքսիդներին համապատասխանող կամ հիմքերի կամ  թթուների բանաձևերը  և որոշեք  ատոմների  օքսիդացման  աստիճանները;Որպեսզի օքսիդներին համապատասխանող հիմնային կամ թթվային միացությունների բանաձևերը և ատոմների օքսիդացման աստիճանները պարզենք, պետք է դիտարկենք մի քանի տարածված օքսիդներ և դրանց հետ կապված օքսիդացման աստիճանները:
   1. Նատրիումի օքսիդ (Na₂O)
   Բանաձև: Na₂O
   Հիմք (հիմնային օքսիդ):
   Նատրիումի օքսիդը լուծվում է ջրի մեջ՝ կազմելով նատրիումի հիդրօքսիդ (NaOH):
   Na₂O + H₂O → 2NaOH
   Օքսիդացման աստիճաններ:
   Na (Նատրիում): +1
   O (Օքսիգեն): -2
   
   2. Կալցիումի օքսիդ (CaO)
   Բանաձև: CaO
   Հիմք (հիմնային օքսիդ):
   Կալցիումի օքսիդը լուծվում է ջրում՝ կազմելով կալցիումի հիդրօքսիդ (Ca(OH)₂):
   CaO + H₂O → Ca(OH)₂
   Օքսիդացման աստիճաններ:
   Ca (Կալցիում): +2
   O (Օքսիգեն): -2
4. գրեք այս օքսիդների հնարավոր փոխազդեցության  ռեակցիաների  հավասարումները ջրի, թթուների, հիմքերի հետ: 

Օքսիդները կարող են տարբեր կերպ փոխազդել ջրի, թթուների և հիմքերի հետ: Օրինակներ.

1. Ջրի հետ փոխազդեցություն

Օքսիդների որոշ տեսակներ ջրի հետ փոխազդելիս առաջացնում են համապատասխան հիմքեր կամ թթուներ:

• Համեմատություն՝ ջրի հետ:
  • Ալկալիական թթվեր (Alkali oxides), օրինակ՝ նատրիումի օքսիդ (Na₂O):Na2O+H2O→2NaOH\text{Na}_2\text{O} + \text{H}_2\text{O} \rightarrow 2\text{NaOH}Na2​O+H2​O→2NaOH(Նատրիումի հիդրօքսիդ՝ NaOH)
  • Ալկալիական երկրաչափերի օքսիդներ (Alkaline earth oxides), օրինակ՝ կալցիումի օքսիդ (CaO):CaO+H2O→Ca(OH)2\text{CaO} + \text{H}_2\text{O} \rightarrow \text{Ca(OH)}_2CaO+H2​O→Ca(OH)2​(Կալցիումի հիդրօքսիդ՝ Ca(OH)₂)
  • Թթվային օքսիդներ (օրինակ՝ ածխածնի օքսիդ, CO₂):CO2+H2O→H2CO3\text{CO}_2 + \text{H}_2\text{O} \rightarrow \text{H}_2\text{CO}_3CO2​+H2​O→H2​CO3​(Կարբոնաթթու՝ H₂CO₃)
  • Նիտրոգենային օքսիդներ (օրինակ՝ ազոտի օքսիդ, NO₂):NO2+H2O→HNO3+HNO2\text{NO}_2 + \text{H}_2\text{O} \rightarrow \text{HNO}_3 + \text{HNO}_2NO2​+H2​O→HNO3​+HNO2​(Նիտրիկ թթու՝ HNO₃ և նիտրոզի թթու՝ HNO₂)

2. Թթուների հետ փոխազդեցություն

Բազմաթիվ օքսիդներ կարող են փոխազդել թթուների հետ՝ ստեղծելով աղեր:

• Նատրիումի օքսիդ (Na₂O) + Հիդրոհլորիկ թթու (HCl):Na2O+2HCl→2NaCl+H2O\text{Na}_2\text{O} + 2\text{HCl} \rightarrow 2\text{NaCl} + \text{H}_2\text{O}Na2​O+2HCl→2NaCl+H2​O(Նատրիումի խլորիդ՝ NaCl)
• Կալցիումի օքսիդ (CaO) + Սուլֆուրական թթու (H₂SO₄):CaO+H2SO4→CaSO4+H2O\text{CaO} + \text{H}_2\text{SO}_4 \rightarrow \text{CaSO}_4 + \text{H}_2\text{O}CaO+H2​SO4​→CaSO4​+H2​O(Կալցիումի սուլֆատ՝ CaSO₄)

3. Հիմքերի հետ փոխազդեցություն

Օքսիդները կարող են փոխազդել հիմքերի հետ՝ առաջացնելով աղեր:

• Նատրիումի օքսիդ (Na₂O) + Նատրիումի հիդրօքսիդ (NaOH):Na2O+NaOH→2Na2O\text{Na}_2\text{O} + \text{NaOH} \rightarrow 2\text{Na}_2\text{O}