Անորոշ-ել,ալ ծաղկել,խաղալ

Հարակատար-ած,ացած-ծաղկաց,խաղակ 

Համակատար-ելիս,ծաղկելիս խաղալիս

Ենթակայական-ող,ացեղ-ծաղկով,

Կազմել հետեւյալ,բայերի անձև ձեւերը

Ստացա-ստանալ,ստացած,ստացող,ստանալիս

Հավանում եմ-հավանել,հովանալ,հավանած,հավաքելիս,հավանող

Պարեցինք-պարել,ապարց,ապրելիս,պարող

Նվիրիր-նվիրել,նվիրած,նվիրելիս,նվիրող

Գրում ենք-գնել,գնաց,գնելիս,գնող

ընկավ-ընկնել,ընկած,ընկելիս,ընկնող

Ծարավ եմ-ծարավել,ծարաված,ծարավելիս,ծարավող

Առաջադրանք
1․ Ե՞րբ և ո՞ր փաստաթղթով է տրվել ցեղասպանության իրավական ձևակերպումը։ Ըստ այդ փաստաթղթի՝ ո՞ր գործողություններն են որակվում որպես ցեղասպանություն։

Ցեղասպանության իրավական ձևակերպումը տրվել է 1948 թվականի դեկտեմբերի 9-ին ընդունված «Ցեղասպանության մեղադրանքների կանխման և պատժման մասին» կոնվենցիայով, որը ընդունվել է ՄԱԿ-ի Գլխավոր ժողովի կողմից։ Կոնվենցիան առաջին անգամ հաստատել է ցեղասպանության իրավական սահմանումը և այն գործողությունները, որոնք պետք է որակվեն որպես ցեղասպանություն։

Ըստ կոնվենցիայի՝ ցեղասպանություն են համարվում հետևյալ գործողությունները, երբ դրանք կատարվում են խմբի մեկ մասը վերացնելու նպատակով՝ անկախ նրանից, արդյոք այդ գործողությունները կատարվում են խաղաղ, թե ռազմական պայմաններում.

Ցեղասպանության կամ ազգային, էթնիկական կամ կրոնական խմբի անդամների սպանությունը.
Խմբի անդամների մարմնական կամ հոգեկան վնասվածքներ հասցնելը.
Խմբի պայմանները, որոնք հանգեցնում են նրա ֆիզիկական վերացմանը, ստեղծել այնպիսի պայմաններ, որոնք խոչընդոտում են նրա ֆիզիկական գոյատևմանը.
Խմբի անդամներին պարտադրել գործողություններ, որոնք ուղղված են երեխաների կամ երիտասարդների ոչնչացմանը կամ ստիպողական կերպով նրանց տարանջատմանը խմբից.
Խմբի երեխաներին արգելված միջոցներով ստիպել՝ փոխել իրենց ազգային կամ կրոնական պատկանելությունը.

2․ Բացի հայերից, ուրիշ ի՞նչ ժողովուրդներ գիտեք, որոնց նկատմամբ երբևէ իրականացվել է ցեղասպանություն։

Ցեղասպանության պատմությունը, ցավոք, լայնորեն ընդգրկում է տարբեր ժողովուրդների և էթնիկ խմբերի դեմ իրականացված արյունալի հարձակումներ։ Հայերից բացի, մի շարք այլ ժողովուրդներ ևս ենթարկվել են ցեղասպանության, որոնց մասին պատմությունները դառն են և մշտապես հիշատակվում են որպես մարդու իրավունքների խախտումների և մարդկության դեմ հանցագործության օրինակներ։ Ահա դրանցից մի քանիսը՝ ըստ պատմական փաստերի.

– Հոլոքոստը (1941–1945) նացիստական Գերմանիայի կողմից իրականացված զանգվածային ցեղասպանություն էր, որի ընթացքում սպանվեց մոտ 6 միլիոն հրեա։ Սա համարվում է 20-րդ դարի ամենազանգվածային և կոպիտ ցեղասպանություններից մեկը։

Արմենացիներ – 1915 թվականին Օսմանյան կայսրությունում տեղի ունեցավ Հայոց ցեղասպանությունը, որի ընթացքում շուրջ 1,5 միլիոն հայեր զոհվեցին բռնի

3․ Ձեր ընտանիքներում, զրուցելով ծնողների, տատիկ-պապիկների հետ, իրականացրե՛ք հետևյալ նախագծային աշխատանքները՝
ա/ Իմ պապերը՝ Առաջին աշխարհամարտի մասնակից
բ/ Իմ նախնիները՝ Հայոց ցեղասպանությունից մազապուրծ փրկվածներ

Այս նախագծերը նվիրված են ձեր ընտանիքի պատմությանը, և դուք պետք է զրուցեք ծնողներից, տատիկ-պապիկներից ու այլ հարազատներից, որպեսզի բացահայտեք պատմական կարևորագույն մանրամասներ։ Ահա, թե ինչպես կարող եք իրականացրել այդ աշխատանքները:

1. «Իմ պապերը՝ Առաջին աշխարհամարտի մասնակից»
Նպատակ. Այս նախագծի միջոցով կարող եք ուսումնասիրել ձեր ընտանիքի անդամների մասնակցությունը Առաջին աշխարհամարտին՝ պարզելով, թե ովքեր են եղել մասնակցողները, ինչպիսի պայմաններում են ծառայել և ինչ պատմություններ են նրանք փոխանցել:

Նախագծի քայլերը:

Աշխատանքային հարցաթերթ. Հարցրեք ձեր ծնողներին, տատիկներին ու պապիկներին՝ թե ովքեր են եղել ընտանեկան անդամները, որոնք մասնակցել են Առաջին աշխարհամարտին:

Առաջադրանք.
1․ Նկարագրե՛ք Հայաստանի առաջին հանրապետության քաղաքական կյանքը։ Համեմատե՛ք ներկայիս Հայաստանի քաղաքական կյանքի հետ։

Հայաստանի առաջին հանրապետությունը գոյություն ուներ 1918-1920 թվականներին՝ Օսմանյան կայսրության փլուզումից հետո, երբ Հայաստանը հայտարարեց իր անկախությունը և փորձեց ստեղծել կայուն պետություն:

Հայաստանի առաջին հանրապետության քաղաքական կյանք
Հայաստանի առաջին հանրապետության քաղաքական կյանքը շատ անկայուն էր, որովհետև այն սկսվեց պատերազմի ու օտար միջամտությունների պայմաններում։ Երկիրը գտնվում էր բազմաթիվ արտաքին սպառնալիքների, ներքին քաղաքական բարդությունների և սոցիալ-տնտեսական դժվարությունների դեմ։

Հայաստանի անկախություն (1918) – Առաջին հանրապետությունը ձևավորվեց 1918 թվականին՝ Հայաստանի Ազգային Խորհրդի կողմից, որն ընդամենը մի քանի ամիս անց ձևավորեց առաջին կառավարությունը։ Այնտեղ հիմնադրվեցին Հայ Ազգային խորհրդի իշխանություններ, իսկ հանրապետության առաջին նախագահը դարձավ Հովհաննես Քաջազնունին։

Արտաքին սպառնալիքներ և պատերազմներ – ՀԱՀ-ն սկսեց գոյություն ունենալ շատ դժվարին պայմաններում՝ Պարսից և Թուրքիայի հետ զինված հակամարտություններով։ Մասնավորապես՝ 1918 թվականի սեպտեմբերին տեղի ունեցավ Սարդարապատի ճակատամարտը, որտեղ հայերը կարողացան հաղթել թուրքերին և պահել իրենց տարածքը։

2․ Համառոտ ներկայացրե՛ք 1920թ․ Մայիսյան ապստամբության պատճառները, նպատակը, գործիչներին և նշանակությունը /բլոգային աշխատանք/.

1920թ․ Մայիսյան ապստամբություն՝ պատմական համառոտ ներկայացում
1920 թվականի մայիսյան ապստամբությունը կարևոր իրադարձություն էր Հայաստանի առաջին հանրապետության պատմության մեջ, որը բացահայտեց ինչպես երկրի ներքին խնդիրները, այնպես էլ այն ժամանակվա միջազգային իրավիճակը։ Սույն ապստամբությունը դարձավ մարտահրավեր թե՛ հայկական հասարակությանը, թե՛ առաջին հանրապետության իշխանությանը։

Պատճառները
Ներքին քաղաքական խնդիրներ
Հայաստանի առաջին հանրապետության ընթացքում քաղաքական իրավիճակը չափազանց անկայուն էր։ Դժվարությունների պատճառները մի քանի բան էին՝ տնտեսական ճգնաժամ, ռազմական պարտություններ, սրացած քաղաքական տարաձայնություններ։ 1919-1920 թվականներին ներքին կոնֆլիկտները ձեռք բերեցին հստակ քաղաքական երանգներ, քանի որ կառավարության կազմավորումը ոչ միայն ուժեղացված ռազմական լարվածության, այլև կուսակցությունների միջև պայքարի արդյունքում էլ դժվարացել էր։

Առաջին համաշխարհային պատերազմը սկսվեց 1914թ. օգոստոսի 1-ին (հուլիսի 19-ին) պետությունների երկու խմբավորումների՝ Անտանտի (Ռուսաստան, Անգլիա, Ֆրանսիա) և Գերմանա-ավստրիական բլոկի (Գերմանիա, Ավստրո-Հունգարիա, Թուրքիա, որոնց 1915թ. միացավ նաև Բուլղարիան) միջև: Անտանտին հետագայում միացան նաև Իտալիան, Ռումինիան և Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները: Կայզերական Գերմանիան օգոստոսի 1-ին պատերազմ հայտարարեց Ռուսաստանին, օգոստոսի 3-ին՝ Ֆրանսիային, իսկ 4-ին Անգլիան՝ Գերմանիային: Պատերազմական գործողություններն ընդգրկեցին Եվրոպայի, Ասիայի, Աֆրիկայի և Հեռավոր Արևելքի տարածքները:

1914թ. օգոստոսի 1-ին բռնկված համաշխարհային պատերազմը հայ ժողովրդի մեջ որոշակի հույսեր արթնացրեց՝ ռուսական զենքի օգնությամբ ազատագրելու Արևմտյան Հայաստանը թուրքական լծից և վերականգնելու պետականությունը: Հայ հասարակական-քաղաքական շրջաններն ու ազգային կուսակցությունները պատերազմը հայտարարեցին արդարացի և իրենց անվերապահ աջակցությունը հայտնեցին Անտանտի քաղաքականությանը: Դրան շատ բանով նպաստեց Ռուսաստանի պաշտոնական շրջանակների՝ պատերազմի մեջ մտնելու գլխավոր նպատակ Արևելքի քրիստոնյաների «ազատագրումը» ազդարարելը:

«Մեր թուրքահայ եղբայրների դատը պաշտպանված և լուծված կլինի, եթե ներկա համաեվրոպական պատերազմի մեջ ռուսական զենքը հաղթող հանդիսանա, – նշել է այն տարիներին Թիֆլիսում լույս տեսնող «Մշակ» թերթը իր 1914թ. հոկտեմբերի 10-ի համարում, – ուստի և մենք ամեն կերպ պետք է ապահովենք այդ հաղթանակը»: Քիչ ավելի ուշ հոկտեմբերի 25-ին «Մշակը» կոչ էր անում հայ ժողովրդին միահամուռ պաշտպանելու Ռուսաստանին՝ նրա մեծ և պատմական առաքելության մեջ: «Աջակցելու համար հարկավոր է մի բան՝ ընդհանուր միաբանություն, համերաշխություն, հրաժարում կուսակցական պառակտումներից: Այսօր այլևս չպետք է լինեն ո՛չ մշակական, ո՛չ դաշնակցական, ո՛չ հնչակյան, ո՛չ սոցիալ-դեմոկրատ հայկական հատվածներ, – գրում է թերթը, – այսօր ամենքը պետք է զգան իրենց հայության զավակներ, եղբայրներ, որոնց պարտքն է մտածել, հոգալ իրենց թշվառ թուրքահայ եղբայրների ազատագրության համար»:


ԹՈՎՄԱՍ ՆԱԶԱՐԲԵԿՅԱՆ

Հայերը մեծ ոգևորությամբ և կազմակերպվածությամբ մասնակցում էին դեռևս պատերազմի նախօրյակին՝ 1914թ. հուլիսի 13-ին, Կովկասում սկսված զորահավաքին, ռուսական կառավարության թույլատրած կամավորական շարժման գործընթացին:
Պաշտոնական տվյալներով՝ Ռուսաստանի յուրաքանչյուր 100 հայից 13-ը զորակոչվեցին բանակ: Պատերազմի տարիներին Ռուսական կայսրության մեջ բնակվող 2 միլիոն 54 հազար հայերը ռուսական բանակին տվեցին ավելի քան 250 հազար զինվոր:

Իր պատմության ընթացքում հայ ժողովուրդը թերևս առաջին անգամ էր նման քանակությամբ մարդ զորակոչում ռուսական բանակ: Հայերի նման բարձր ակտիվությունը ռուսահայերի պատմական ավանդույթների համագործակցության նոր դրսևորում էր, ավանդույթներ, որոնք արտահայտվել էին 1806-1812, 1828-1829, 1853-1856, 1877-1878թթ. ռուս-թուրքական պատերազմների ժամանակ: Առաջին համաշխարհային պատերազմին հայերի մասնակցության այդպիսի ակտիվությունը պայմանավորված էր Արևմտյան Հայաստանը թուրքական լծից՝ ֆիզիկական բնաջնջումից ազատագրելու հայ ժողովրդի վաղեմի բաղձանքով:

Պատերազմին հայ ժողովրդի մասնակցության բարձր ակտիվությունը դրսևորվեց ոչ միայն ռուսական բանակին ավելի քան 250 հազար զինվոր տալով, այլև տարբեր զորատեսակների կազմում բոլոր նշանակալից ճակատամարտերում և մարտական գործողությունների ժամանակ հայազգի զինվորականների ցուցաբերած հերոսությամբ, բարձր, ավագ, միջին և կրտսեր հրամանատարական կազմում ունեցած հայերի բարձր տեսակարար կշռով

Առաջադրանք
1․ Համառոտ նկարագրե՛ք Առաջին Աշխարհամարտի գլխավոր ճակատամարտերը։

Առաջին Աշխարհամարտը (1914-1918) տեղի ունեցավ բազմաթիվ ճակատներում, որտեղ ակտիվ մասնակցություն ունեցան հիմնականում երկու դաշինքները՝ Մեծ Բրիտանիայի, Ֆրանսիայի, Ռուսական կայսրության և Իտալիայի տերությունները (Անտանտ) ընդդեմ Գերմանիայի, Ավստրո-Հունգարիայի, Օսմանյան կայսրության և Բուլղարիայի (Կենտրոնական պետություններ): Հիմնական ճակատամարտերը եղել են Արևմտյան ճակատում, Արևելյան ճակատում, Իտալական ճակատում, Մերձավոր Արևելքի ճակատում և ծովային ճակատներում։

1. Արևմտյան ճակատ (1914-1918)
Մարնեի ճակատամարտ (1914). Սա ամենաառաջին կարևոր ճակատամարտերից մեկն էր, որը տեղի ունեցավ Ֆրանսիայում:

Գերմանական զորքերը առաջ շարժվում էին դեպի Փարիզ, սակայն Ֆրանսիայի և Բրիտանական ուժերը կանգնեցրեցին նրանց, և նրանց հաղթանակը կանխվեց։ Մարնեի ճակատամարտը կանգնեցրեց Գերմանիայի կարճաժամկետ հաղթանակի պլանները և սկսեց խորտակված թափով երկարատև trench warfare-ի ժամանակաշրջանը։
Սոմի ճակատամարտ (1916). Սա Արևմտյան ճակատի ամենասարսափելի ճակատամարտերից մեկն էր, որտեղ Ֆրանսիան և Բրիտանիան փորձեցին գրոհել Գերմանիայի պաշտպանությունները։ Ճակատամարտը տևեց 4 ամիս, ու բերեց միլիոնավոր զոհերի։ Այս ճակատամարտը հայտնի է իր ծանր ավերածություններով և անարդյունավետությունը։
Վերդենի ճակատամարտ (1916). Գերմանիան փորձեց կոտրել Ֆրանսիայի դիմադրությունը, սակայն ֆրանսիացիները հերոսական դիմադրություն ցուցաբերեցին, և ճակատամարտը դառնացրեց ողբերգական մի վեճ։
2. Արևելյան ճակատ (1914-1917)
Թաֆրիկի ճակատամարտ (1914). Ռուսական բանակը մղեց գրոհներ Գերմանիայի և Ավստրո-Հունգարիայի դաշտերում։ Չնայած ռուսական ուժերի սկզբնական հաջողություններին, 1915 թվականին, Գերմանիայի ռազմաքաղաքական ռազմավարությունը կարողացավ շրջանցել ռուսներին։
Բրես-Լիտովսկի խաղաղություն (1917). Արևելյան ճակատում ռուսական զորքերը տապալվեցին, իսկ Ռուսական հեղափոխությունն ու Ղարաբաղի ճակատամարտը հանգեցրեցին ռուսական առճակատման վերջնական լուծմանը։

2․ Ներկայացրե՛ք Առաջին Աշխարհամարտի հետևանքները։

Առաջին Աշխարհամարտը (1914-1918) ունեցավ մեծ մասշտաբի քաղաքական, սոցիալական, տնտեսական և մշակութային հետևանքներ, որոնք խորապես փոխեցին աշխարհը: Այս պատերազմը նշանավոր դարձավ, որովհետև այն հանգեցրեց մի շարք կարևոր փոփոխությունների, որոնց մեծ մասը ազդեց 20-րդ դարի պատմության վրա։

1. Պոլիտիկ և ռազմավարական հետևանքներ
Դաշինքների փլուզում. Առաջին Աշխարհամարտի ավարտից հետո փլուզվեցին համաշխարհային կարևոր մի շարք կայսրություններ՝ Օսմանյան, Ավստրո-Հունգարիայի, Գերմանական, Ռուսական կայսրությունները: Այս պետությունները դադարեցին գոյություն ունենալ, և դրանց տարածքները բաժանվեցին նոր պետությունների միջև։

3․ Թվարկե՛ք հայ կամավորական ջոկատները և նրանց հրամանատարական կազմը /բլոգային աշխատանք/․

Առաջին Աշխարհամարտը, որը մեկնարկեց 1914 թվականին, լայն ազդեցություն ունեցավ հայ ժողովրդի վրա, հատկապես Օսմանյան կայսրության մեջ ապրող հայերի համար: Կազմակերպվելով Կովկասում և Միջագետքում՝ հայերը միացան դաշնակիցների կամավորական ջոկատներին՝ որպես պատերազմի մասնակցող կողմեր։ Հայ կամավորները կարեւոր դեր խաղացին ինչպես Մերձավոր Արևելքի, այնպես էլ Արևմտյան ճակատներում։

Հայ կամավորական ջոկատները հիմնականում կազմավորվեցին Բրիտանիայի և Ռուսաստանի բանակներում՝ իրենց հայրենիքը պաշտպանելու և Հայոց ցեղասպանությունից խուսափելու նպատակով։ Այս ջոկատների հետ կապված կարևորագույն պատմական իրադարձություններից մեկն էր հայ զինվորների ու սպաների հրամանատարությունը, ովքեր աչքի ընկան իրենց մարտական ուժով ու հայրենասիրությամբ։ Ներկայացնում եմ հայ կամավորական ջոկատներն ու նրանց հրամանատարական կազմը։

---

1. Հայկական Լեգիոն (Անգլիայի բանակ)

Հայկական Լեգիոնը ստեղծվեց 1916 թվականին՝ Արևմտյան ճակատում՝ Անգլիայի բանակում։ Այս լեգիոնը կազմավորվել էր հայ գաղթականների և հայերի կողմից, ովքեր ցանկանում էին մասնակցել պատերազմին՝ դաշնակիցների կողմում, հատկապես Թուրքիայի կողմից բռնագաղթեցված իրենց հարազատներին պաշտպանելու համար։

Հրամանատարներ՝

• Դավիթ Բեկ (Արշակ Սահակյան) – Հայկական Լեգիոնի հիմնադիրներից մեկը, լեգիոնի հրամանատար։
• Սիմոն Վրացյան – Հայկական Լեգիոնի արյունահեղ առաջնորդներից։
• Արշակ Վարդանյան – Լեգիոնի պարագլուխներից, ով մասնակցել է Մերձավոր Արևելքում տեղի ունեցած մի շարք ռազմական գործողություններին։