Հինավուրց ավանդությունն ասում է, թե շատ տարիներ առաջ, երբ մարդիկ մեհենական սրբազան կրակի՝ ատրուշանի առջև ջերմեռանդորեն զոհեր էին մատուցում հեթանոս աստվածներին, Հայոց աշխարհի Բզնունյաց ծովում (այսպես էր կոչվում Վանա լիճը) դեռ ոչ մի կղզի չկար: Օրերից մի օր վիշապաքաղ Վահագն աստվածն իր սիրելիի՝ չքնաղատես Աստղիկի հետ նավակով զբոսնում էր ծովի վրա: Վաղորդյան շնկշնկան զեփյուռը քնքշորեն խաղում էր փրփրաջուն ալիքների հետ: Զմայլված երկնաքար ժայռերով շրջապատված ալեկոծ ծովակի գեղեցկությամբ՝ դիցուհին ասես ասում է, որ ծովը հանգստավայր չունի: Եվ հրավառ, բոցամորուս Վահագնը բարձրանում է Հայկական պարի կատարները, վիթխարի ժայռաբեկորներ պոկում և նետում ծովի ալիքների մեջ: Առաջանում են Աղթամար, Կտուց և Լիմ կղզիները: Նրբագեղ դիցուհին պահանջում է, որ այդ կղզիներից մեկի վրա կառուցվի աշխարհի ամենաշքեղ տաճարը՝ որպես առհավատչյա իրենց անշեջ սիրո: Վահագնը գործի է դնում իր աստվածային քանքարը, և արեգակաշող Աղթամար կղզու վրա բարձրանում է Վահեվահյան անձեռակերտ մեհյան-տաճարը:

«Գեղեցիկ է, բայց ամենագեղեցիկը չէ»,- ասում է քմահաճ դիցուհին և հեռանում՝ դեմքը խոժոռած:

Անցնում են դարեր: Վասպուրականի թագավոր Գագիկ Արծրունու կարգադրությամբ և հռչակավոր վարպետ Մանվելի գլխավորությամբ գործի են անցնում վեց հազար վարպետներ՝ անթիվ-անհամար օժանդակներով: Եվ վեց-յոթ երկար ու ձիգ տարիների ընթացքում վեր է խոյանում Աղթամարի գեղաշուք տաճարը:

Սիրելի  ճուտիկ.  շատ  լավ  է,  որ  դու  քեզ  լիովին  երջանիկ  ես  զգում,  բայց  դու  գիտես  նաև,  որ  ես  առանձնապես  չեմ  հավատում  երջանկությանը:  Դժբախտությանը՝  նույնպես:  Թե  մեկը,  թե  մյուսը  լինում  են  ներկայացումներում,  կինոներում  և  գրքերում,  իսկ  կյանքում  իրականում  դա  գոյություն  չունի:
Ես  հավատում  եմ  այն  բանին,  որ  ապրում  ես  այնպես,  որքան  դրան  արժանի  ես  (քո  տաղանդով  ու  մարդկային  հատկություններով),  իսկ  երբ  չես  անում  այն,  ինչ  պետք  է,  ապա  դրա  համար  հատուցում  ես  կրկնակի…
Եվ  այսպես,  ահա  քո  խենթ  հոր  խորհուրդները:  Ինչի  պետք  է  հասնել.  աշխատիր  համարձակ  լինել,  ողջախոհ,  կարողացիր  լավ  աշխատել  և  ձիու  թամբին  ամուր  մնալ:  Եվ  այսպես  շարունակ:

Ինչ  պետք  է  չանել.  մի  ձգտիր  դուր  գալ  ամենքին:  Անցյալի  մասին  մի  մտածիր,  ապագայի  մասին՝  նույնպես:  Եվ  այն  մասին,  թե  ինչ  կպատահի  քեզ,  երբ  հասունանաս:  Եվ  այն  մասին,  թե  ինչ-որ  մեկը  քեզ  ինչպես  կբնորոշի:  Հաջողությունների  և  անհաջողությունների  մասին՝  նույնպես,  եթե  դրանք  քո  մեղքով  չեն  կատարվում:  Ծնողներիդ  մասին  մի  մտածիր,  տղաների,  քո  հիասթափութունների  մասին՝  ևս:
Ինչի  մասին  պետք  է  մտածել.  Կյանքում  ի՞նչ  ձգտումներ  ունեմ,  ուրիշներից  լավն  եմ,  թե՞  վատը`  ա)  ուսման  մեջ,  բ)  մարդկանց  հասկանալու  և  նրանց  հետ  հաղորդակցվելու  հարցերում,  գ)  սեփական  մարմինը  տիրապետելու  ընդունակության  մեջ:
Սիրում  եմ  քեզ՝  Հայրիկ:

Կարդացե՛ք ստեղծագործությունը և կատարե՛ք ա  և բ  առաջադրանքները.

ա)  Ներկայացրե՛ք   պատմվածքի հերոսներին:
Հերոսները հայրը և դուստրն են: Հայրը դստերը դիմում է ջերմ և հոգատար խոսքերով՝ տալով կյանքի խորհուրդներ ու ուղղորդումներ: Դուստրը չի երևում ակտիվորեն, սակայն ամբողջ տեքստից պարզ է, որ նա ունի հորից ստացած սիրալիր ու անկեղծ ուղերձ՝ ապագայի և կյանքի վերաբերյալ։

բ)  Ո՞րն է պատմվածքի արժանիքը (արժանիքները): Ընտրե՛ք տարբերակներից մեկը (մի քանիսը) և հիմնավորե՛ք.

անմիջականությունը, անկեղծությունը,
սյուժեն հետաքրքիր է ,
լարված դեպքեր են նկարագրված,
հումորային է պատումը,
ստեղծագործության մեջ կարևոր գաղափար է ներկայացված,
արժանիք չունի:

Հոր ուղերձն ունի հուզական ուժ, քանի որ նա փորձում է դստերն ուղղորդել ոչ թե պարզապես դասական “հաջողության” հասնելու ուղղությամբ, այլ արժանապատիվ և ազնիվ կերպով ապրելու: Անկեղծությունն ու անմիջականությունը թույլ են տալիս ընթերցողին զգալ հոր և դստեր միջև եղած ջերմությունը, սերը և հոգատարությունը, ինչն էլ դարձնում է պատմվածքը կարևոր ու ազդեցիկ։

Չեմ կարողացել, չեմ կարողանում ու երբեք էլ չեմ կարողանա

Խորխե Բուկայ

Երբ ես փոքր էի, պաշտում էի կրկեսը, և կրկեսում ամենից շատ գազաններն էին ինձ դուր գալիս: Ինձ հատկապես փիղն էր գրավում, որը, ինչպես հետո իմացա, նաև մյուս երեխաների սիրելին էր: Ներկայացման ժամանակ այդ հսկայական վայրի կենդանին ցուցադրում էր իր անասելի քաշը, ուժը, չափսերը… Բայց իր ելույթից հետո մինչև հաջորդ ելույթի սկիզբը նա շղթայված էր, շղթայի մի ծայրը կապված էր փղի ոտքին, իսկ մյուսը` գետնի մեջ խրված ցցին:

Դա ընդամենը փայտի մի կտոր էր, որ միայն մի քանի սանտիմետր էր խրված հողի մեջ: Չնայած շղթան հաստ էր և ամուր, ինձ համար ակնհայտ էր, որ այդպիսի կենդանին, որն ընդունակ է ծառեր արմատախիլ անելու, հեշտությամբ կարող էր այդ ցիցը հանել ու փախչել:
Ինձ համար հանելուկ էր մնացել` ի՞նչն էր նրան պահում, ինչո՞ւ նա չէր փախչում:

Երբ դեռ հինգ-վեց տարեկան էի, հավատում էի մեծահասակների իմաստնությանը: Չեմ հիշում` այս հարցերը ես տվեցի ուսուցչի՞ս, հայրիկի՞ս, թե՞ հորեղբորս: Նրանցից մեկն ինձ բացատրեց, թե փիղը չի փախչում, քանի որ նա վարժեցված է:
Այդ ժամանակ ես տվեցի միանգամայն ակնհայտ հարց. «Եթե փիղը վարժեցված է, էլ ինչո՞ւ են նրան շղթայում»:
Հիշում եմ, որ ոչ մի բավարար պատասխան չստացա: Ժամանակի ընթացքում մոռացա փղին էլ, նրա հետ կապված հարցերն էլ և այդ մասին հիշում էի միայն մարդկանց շրջապատում, ովքեր գոնե մեկ անգամ այդ հարցն իրենց տվել են:

Մի քանի տարի առաջ հայտնաբերեցի, որ, հուրախություն ինձ, բավականին խելացի մի մարդ գտել է հարցի պատասխանը` կրկեսային փիղը չի փախչում, որովհետև նա մանկուց կապված է նմանատիպ ցցի:
Աչքերս փակեցի և պատկերացրի ցցին կապված նորածին անպաշտպան փղին: Վստահ եմ, որ այն ժամանակ փղիկն ամբողջ ուժով ձգել է` փորձելով ազատվել: Բայց, չնայած թափված ջանքերին, ոչինչ չի ստացվել, քանի որ ցիցն այն ժամանակ բավականին ամուր է եղել:
Պատկերացնում էի, թե ինչպես է նա երեկոյան ուժասպառ ընկնում, իսկ առավոտյան փորձում նորից ու նորից… Մինչև, իր համար սարսափելի մի օր, նա հնազանդվել է իր ճակատագրին՝ ընդունելով սեփական անզորությունը:
Այդ հսկա և հզոր փիղը կրկեսից չի փախչում, քանի որ խեղճը կարծում է, թե չի կարող:

Նրա հիշողության մեջ մնացել է անզորության այն զգացողությունը, որն ապրել է ծնվելուց անմիջապես հետո:
Եվ ամենավատն այն է, որ այդ հիշողությանը նա երբեք չի կասկածում:
Նա այլևս երբեք չի փորձել իր ուժը կիրառել:

-Այսպիսին է կյանքը, Դեմիան: Բոլորս էլ ինչ-որ բանով նման ենք կրկեսի փղին. այս կյանքում մենք կապված են հարյուրավոր ցցերի, որոնք սահմանափակում են մեր ազատությունը:
Ապրում ենք` համարելով, որ «չենք կարող» անել բազում գործեր, ուղղակի, որովհետև, շատ վաղուց, երբ դեռ փոքր էինք, փորձել ենք ու չենք կարողացել:
Այն ժամանակ վարվել ենք այս փղի նման, մեր հիշողության մեջ գրանցել ենք այսպիսի հրահանգ. «Չեմ կարողացել, չեմ կարողանում և երբեք չեմ կարողանա»:
Մենք մեծացել ենք այս հրահանգով, որն ինքներս ենք մեզ տվել, և դրա համար էլ երբեք չենք փորձել ցիցը հանել:
Երբեմն, շղթայի ձայնը լսելիս, հայացք ենք ձգում ցցին և մտածում.
Չեմ կարողանում և երբեք էլ չեմ կարողանա:

…. Եվ միակ ձևը պարզելու, որ դու կարող ես ինչ-որ բանի հասնել, նոր փորձ անելն է, որի մեջ կներդնես քո ամբողջ ոգին:
Քո ամբողջ ոգին:

Ցո՛ւյց տվեք ստեղծագործության Չեմ կարողացել, չեմ կարողանում ու երբեք էլ չեմ կարողանա վերնագրի կապը հեղինակի ասելիքի հետ

Քաղցրավենիք ըստ քաշի

Դպրոցի մոտ կային երկու փոքրիկ խանութներ, որտեղ վաճառում էին քաղցրավենիքներ։ Խանութները դպրոցից մոտավորապես հավասար հեռավորության վրա էին։ Քաղցրավենիքները, որոնց հետևից վազում էին երեխաները, նույնպես մոտավորապես նույնն էին։ Երկու խանութների վաճառողներն էլ նույնքան սիրալիր էին իրենց գնորդների հետ։ Բայց մի խանութում քաղցրավենիքներն ավելի քիչ էին գնում, քան մյուսում։

Մի խանութի վաճառողը քաղցրավենիքները կշռելիս ի սկզբանե ավելացնում էր ավել քանակ, քան անհրաժեշտ էր, իսկ հետո աստիճանաբար հանում ավելորդը։ Իսկ երեխաներին ավելի էր դուր գալիս այն, թե ինչպես էր անում մյուս խանութի վաճառողը. նա ի սկզբանե քիչ էր դնում կշեռքին, իսկ հետո կամաց-կամաց ավելացնում, մինչև սլաքը ցույց կտար անհրաժեշտ քանակը։

Սիրելի  ճուտիկ.  շատ  լավ  է,  որ  դու  քեզ  լիովին  երջանիկ  ես  զգում,  բայց  դու  գիտես  նաև,  որ  ես  առանձնապես  չեմ  հավատում  երջանկությանը:  Դժբախտությանը՝  նույնպես:  Թե  մեկը,  թե  մյուսը  լինում  են  ներկայացումներում,  կինոներում  և  գրքերում,  իսկ  կյանքում  իրականում  դա  գոյություն  չունի:
Ես  հավատում  եմ  այն  բանին,  որ  ապրում  ես  այնպես,  որքան  դրան  արժանի  ես  (քո  տաղանդով  ու  մարդկային  հատկություններով),  իսկ  երբ  չես  անում  այն,  ինչ  պետք  է,  ապա  դրա  համար  հատուցում  ես  կրկնակի…
Եվ  այսպես,  ահա  քո  խենթ  հոր  խորհուրդները:  Ինչի  պետք  է  հասնել.  աշխատիր  համարձակ  լինել,  ողջախոհ,  կարողացիր  լավ  աշխատել  և  ձիու  թամբին  ամուր  մնալ:  Եվ  այսպես  շարունակ:

Ինչ  պետք  է  չանել.  մի  ձգտիր  դուր  գալ  ամենքին:  Անցյալի  մասին  մի  մտածիր,  ապագայի  մասին՝  նույնպես:  Եվ  այն  մասին,  թե  ինչ  կպատահի  քեզ,  երբ  հասունանաս:  Եվ  այն  մասին,  թե  ինչ-որ  մեկը  քեզ  ինչպես  կբնորոշի:  Հաջողությունների  և  անհաջողությունների  մասին՝  նույնպես,  եթե  դրանք  քո  մեղքով  չեն  կատարվում:  Ծնողներիդ  մասին  մի  մտածիր,  տղաների,  քո  հիասթափութունների  մասին՝  ևս:
Ինչի  մասին  պետք  է  մտածել.  Կյանքում  ի՞նչ  ձգտումներ  ունեմ,  ուրիշներից  լավն  եմ,  թե՞  վատը`  ա)  ուսման  մեջ,  բ)  մարդկանց  հասկանալու  և  նրանց  հետ  հաղորդակցվելու  հարցերում,  գ)  սեփական  մարմինը  տիրապետելու  ընդունակության  մեջ:
Սիրում  եմ  քեզ՝  Հայրիկ:

Կարդացե՛ք ստեղծագործությունը և կատարե՛ք ա  և բ  առաջադրանքները.

ա) Պատմվածքի հերոսները

Հերոսներն են հայրն ու դուստրը: Հայրը՝ Ֆրենսիս Սքոթ Ֆիցջերալդը, իր նամակում խոսում է դստեր հետ՝ նրան տալով կյանքի խորհուրդներ և անձնական դիտարկումներ երջանկության, դժբախտության և առօրյան ճիշտ ապրելու մասին: Հոր կերպարը ներկայացված է որպես փորձառու և իմաստուն մարդ, ով իր խենթությամբ ու սիրով փորձում է ուղղորդել դստերը:

բ) Պատմվածքի արժանիքը

Ընտրում եմ անմիջականությունն ու անկեղծությունը և կյանքի կարևոր գաղափարի ներկայացումը:

Հիմնավորում: Ֆիցջերալդի նամակը գրավիչ է իր անմիջականությամբ. նա անկեղծորեն ներկայացնում է իր սեփական կարծիքներն ու փորձը, առանց ձևականությունների: Նա դստերը խորհուրդ է տալիս կարևոր արժեքների մասին՝ լինել համարձակ, արդարացի, և չմտահոգվել ապագայի կամ ուրիշների կարծիքների մասին: Նամակում հնչող գաղափարները վերաբերում են կյանքի հանդեպ ճիշտ վերաբերմունք ունենալուն, ինքնաճանաչմանը և անձնական պատասխանատվությանը, ինչը ստեղծագործությունը դարձնում է ավելի ազդեցիկ և օգտակար:

Այս տեքստը նկարագրում է հայ գերդաստանի մորը մահից հետո կատարվող արարողությունները և գործերը, որոնք հարգանքի ու ավանդույթների մեծ նշանակություն ունեն այս համայնքի համար: Պատմությունը սկսվում է մոր թաղման պատրաստություններով, գերեզմանատան ու հողի հետ կապված ավանդական կարգերով, այնուհետև անցնում է տան փակման և ընտանիքի հետագա կյանքի կազմակերպմանն ու շարունակությանը:

Այս պատմության մեջ աչքի են ընկնում մի քանի հիմնական թեմաներ՝

1. Ավանդույթների և սովորույթների պահպանում. գերդաստանի անդամները մեծ կարևորություն են տալիս մոր հուղարկավորությանը և հետևում են ավանդական ծեսերին՝ գերեզման փորելուց մինչև հոգեհաց պատրաստելը։ Հատկապես կարևորվում է գերեզմանափորների ընտրությունը, որոնց պետք է նեղություն չտալ, քանի որ գյուղում դա ավանդույթ է, իսկ դա ցույց է տալիս համայնքի վրա հին սովորույթների ազդեցությունը։

2. Տոհմի հարգանքը. մոր հանդեպ հարգանքը դրսևորվում է նրա թաղման արարողության, հոգեհացի և նրա հիշատակին նվիրված յուրաքանչյուր մանրուքով։ Մոր կերպարը ներկայացված է որպես ընտանիքի հիմնասյուն՝ նա, ով հոգ է տարել ընտանիքի բոլոր անդամների մասին, և մահից հետո այդ նույն ընտանիքը վերջին անգամ ամբողջությամբ խնամքով իրականացնում է նրա հիշատակին նվիրված արարողությունները։

3. Գերդաստանի և ընտանիքի պատկանելիություն. պատմության մեջ պատկերված են մեծ ընտանիքներում տարածված այն գաղափարները, որ մահացածի հոգսը կիսում է ողջ ընտանիքը։ Ամեն անդամ ունի իր բաժին պատասխանատվությունը՝ անկախ նրանից, թե մահացածի հետ ինչքան մոտ է եղել կամ ինչ հարգանք է ունեցել։

4. Տունը որպես անցյալի և հիշատակների պահպանություն. երբ պատմության վերջում ընտանիքը պատրաստվում է փակել տունը և ամրացնել այն, մոր կերպարն ու հիշատակը դառնում են տան ֆիզիկական մարմնավորում, և յուրաքանչյուր իր կամ մանրուք կապված է մոր հետ: Այս տեսարանը կարող ենք տեսնել, երբ ընտանիքը խնամքով փակում է տան դռները, պատուհանները, սառնարանը և մաքրում է ամեն ինչ՝ կարծես ուզում է պահպանել հուշերը հենց տան մեջ:

Այս պատմությունն արտացոլում է ոչ միայն հարգանքը մահացածների հանդեպ, այլ նաև՝ ավանդույթների պահպանման կարևորությունը, ինչը հայ ժողովրդի կենցաղի ու արժեքային համակարգի մի մասն է: