Прочитайте. Укажите, сколько простых предло жений входит в данное предложение.

Солнце еще не вставало, но уже проснулся лес, роса покрыла травы, и первые жаворонки запели высоко в небе.

ЗАРУБИ НА НОСУ !

Сложными называются предложения, состоя-

щие из двух или нескольких простых, объединенных

в одно целое по смыслу и соединенных как при помощи союзов, так и без них. Между простыми предложениями, входящими в сложное, ставятся разные знаки препинания: запятая, тире, двоеточие

и т.д.

Упражнение 1. Соедините данные простые предложения в сложные при помощи союзов или без них.

1. Солнышко взошло. Прохлада все еще держалась. 2. Но вот

опять хлынули играющие лучи. Величаво поднялось могучее светило. 3. Тучи закрыли небо. Пошел дождь. 4. Стало совсем прохладно. Мы пошли домой. 5. Прошло около часа. Огонь погас. Мы не расходились. 6. Сверкала молния. Гром гремел. Шел сильный дождь.

1.Утро началось с восхода солнца, и хотя утренняя прохлада еще ощущалась, было тепло.

2.Лучи солнца заполнили пространство, и светило  поднялось на небо.

3.Неожиданно небо заволокли тучи, и пошел дождь.

4.Снижение температуры заставило нас вернуться домой.

5.Через час огонь в камине погас, и мы остались вместе.

6.На улице сверкала молния, гремел гром, и дождь усилился.

Կազմենք շղթա՝ հոսանքի աղբյուրին հերթականորեն միացնելով հաղորդիչներ, որոնք միմյանցից տարբերվում են երկարությամբ, հաստությամբ կամ նյութի տեսակով:  Հաղորդիչներով անցնող հոսանքի ուժը  չափենք ամպերաչափի օգնությամբ:


Փորձը ցույց է տալիս, որ միևնույն հոսանքի աղբյուրի, այսինքն նույն լարման դեպքում տարբեր հաղորդիչներով անցնող հոսանքի ուժը տարբեր է: Այսինքն նրանք տարբեր կերպ են հակազդում իրենց միջով անցնող հոսանքակիր մասնիկներին:

Էլեկտրական հոսանքի նկատմամբ հաղորդչի հակազդեցությունը բնութագրող ֆիզիկական մեծությունը կոչվում է հաղորդչի էլեկտրական դիմադրություն և նշանակվում  R տառով:

Փորձը ցույց է տալիս, որ գլանաձև  հաղորդչի դիմադրությունը տվյալ ջերմաստիճանում կախված է նրա L երկարությանից, S լայնական հատույթի մակերեսից և նյութի տեսակից: Ընդ որում, հաղորդչի դիմադրությունը նրա L երկարությունից կախված է ուղիղ համեմատականորեն, իսկ S լայնական հատույթի մակերեսից՝ հակադարձ համեմատականորեն: R=ρl/S


Էլկտրական շղթայով հոսանքի անցումը բնութագրում են երեք մեծություններ. I՝ հոսանքի ուժը,U՝ լարումը,R՝ դիմադրությունը: Այս մեծությունների միջև գոյություն ունի կապ, որը որպես օրենք սահմանել է Գ. Օհմը 1827թ.-ին:

Անփոփոխ դիմադրության դեպքում տեղամասով անցնող հոսանքի ուժն ուղիղ համեմատական է լարմանը:

Այսինքն, որքան մեծ է U լարումը շղթայի տեղամասի ծայրերում, այնքան մեծ է նրանով անցնող I հոսանքի ուժը, և I(U) կախման գրաֆիկը իրենից ներկայացնում է ուղիղ գիծ:


Անփոփոխ լարման դեպքում հոսանքի ուժը հակադարձ համեմատական է դիմադրությանը:


Հոսանքի ուժը շղթայի տեղամասում հավասար է այդ տեղամասի լարման և նրա դիմադրության հարաբերությանը: I=U/R

Օհմի օրենքից ստացվում է, որ դիմադրության նվազման դեպքում հոսանքի ուժն աճում է, և եթե հոսանքի ուժը գերազանցի տվյալ շղթայի համար թույլատրելի արժեքը, ապա շղթային միացված բոլոր սարքերը կարող են շարքից դուրս գալ: Այդպիսի իրավիճակ առաջանում է կարճ միացման դեպքում, երբ շղթայի երկու կետորը միացվում են շատ փոքր դիմադրություն ունեցող հաղորդիչով: Կարճ միացումը կարող է հրդեհի պատճառ դառնալ:


Թեմատիկ հարցեր և խնդիրներ՝

1․Ի՞նչ աշխատանք է կատարվում, երբ 220 Վ լարման ցանցին միացված  էլեկտրական լամպի պարույրով անցնում է 4 Կլ լիցք:

Երբ 220 Վ լարման ցանցին միացված էլեկտրական լամպի պարույրով անցնում է 4 կլ (կիլոջոուլ) լիցք, կարող ենք հաշվել կատարված աշխատանքը՝ օգտագործելով բանաձևը:

Աշխատանքը (A) հաշվարկվում է ըստ բանաձևի.

𝐴
=
𝑈
⋅
𝑄
A=U⋅Q

որտեղ
𝑈
U լարման արժեքն է (220 Վ), իսկ
𝑄
Q լիցքը (4 կլ = 4000 Ջ):

Նախ, փոխարկենք լիցքը ջոուլների, ապա կարող ենք մտնել բանաձևը:

𝐴
=
220
 
Վ
×
4000
 
Ջ
A=220Վ×4000Ջ

Հաշվում ենք:

𝐴
=
880000
 
Ջ
=
880
 
Կլ
A=880000Ջ=880Կլ

Ուստի, երբ 220 Վ լարման ցանցին միացված էլեկտրական լամպի պարույրով անցնում է 4 կլ լիցք, կատարված աշխատանքը 880000 ջոուլ է:

2․Ինչի՞ է հավասար լարումը էլեկտրական ջերմատաքացուցիչի վրա, եթե դրանով 40 Կլ լիցք անցնելիս կատարվում է 1600 Ջ աշխատանք:

Լարման (U) հաշվարկելու համար կարող ենք օգտագործել այն բանաձևը, որը կապում է աշխատանքը (A), լիցքը (Q) և լարման (U) արժեքը.

𝐴
=
𝑈
⋅
𝑄
A=U⋅Q

Այստեղ աշխատանքը (A) հավասար է 1600 Ջ, իսկ լիցքը (Q) պետք է փոխարկենք ջոուլների:

40 Կլ լիցքը 40000 Ջ է:

Հիմա կարող ենք վերաշարադրել բանաձևը, որպեսզի գտնենք լարման արժեքը:

𝑈
=
𝐴
𝑄
U=
Q
A



Ստեղծենք հաշվարկը.

𝑈
=
1600
 
Ջ
40000
 
Ջ
=
0.04
 
Վ
U=
40000Ջ
1600Ջ

=0.04Վ

Ուստի, էլեկտրական ջերմատաքացուցիչի վրա լարման արժեքը 0.04 Վ է:

3․ Փորձարարը պետք է չափի էլեկտրական լարումը ջերմատաքաչուցիչի ծայրերին: Ո՞ր դեպքում է նա ճիշտ միացրել վոլտաչափը շղթային:

Եթե վոլտաչափը միացված լինի шгղթային, ապա այն կցուցադրի սխալ արժեք, քանի որ այն չի չափի իրական լարումը սարքի վրա, այլ ցույց կտա միայն ընդհանուր հոսանքի լարումը շղթայում:

Ուստի, վոլտաչափը պետք է միացնել հետեւյալ կերպ.

Միացնել վոլտաչափը ջերմատաքացուցիչի երկու ծայրերին, որպեսզի այն չափի լարումը՝ խուսափելով շղթայի մեջ ներառելուց:

4․Որոշեք Երևանից Գորիս  ձգվող 12 մմ² լայնական հատույթի մակերես ունեցող երկաթե հաղորդալարի դիմադրությունը, եթե այդ քաղաքների միջև հեռավորությունը 240 կմ է: Երկաթի տեսակարար դիմադրությունը 0.1 Օմ·մմ²/մ է:

Երկաթե հաղորդալարի դիմադրությունը (R) կարելի է հաշվարկել հետևյալ բանաձևով.

𝑅
=
𝜌
⋅
𝐿
𝐴
R=ρ⋅
A
L



որտեղ

𝑅
R — դիմադրությունը,
𝜌
ρ — նյութի տեսակարար դիմադրությունը,
𝐿
L — հաղորդալարի երկարությունը,
𝐴
A — հաղորդալարի լայնական հատույթի մակերեսը:
Տվյալները.

𝜌
=
0.1
 
Օմ
⋅
մմ
2
/
մ
ρ=0.1Օմ⋅մմ
2
/մ
𝐿
=
240
 
կմ
=
240000
 
մ
L=240կմ=240000մ
𝐴
=
12
 
մմ
2
A=12մմ
2

Հաշվում ենք դիմադրությունը.

𝑅
=
0.1
⋅
240000
12
R=0.1⋅
12
240000



Երկրորդիվենք:

𝑅
=
0.1
⋅
20000
=
2000
 
Օմ
R=0.1⋅20000=2000Օմ

Ուստի, Երևանի և Գորիսի միջև ձգվող 12 մմ² լայնական հատույթի մակերես ունեցող երկաթե հաղորդալարի դիմադրությունը 2000 Օմ է:

5․Ինչի՞ է հավասար 620 Օմ դիմադրություն ունեցող պարույրով անցնող հոսանքի ուժը, եթե նրա ծայրերում կիրառված լարումը 12 Վ է: